Safarov, G. R. Tursunova turizm asoslari t oshkent – 2014 I. S. Tuxliyev, R. Hayitboyev, B. Sh. Safarov, G. R. Tursunova

Nosir Hisrav Balx shahri yaqinidagi Qobodiyon qishlog‘ida tug‘ilgan. U 1045-yilning kuzida Murg‘ob daryosi bo‘ylab janubga yurib, daryoning boshlanishigacha yetib borishda ko‘rganlarini o‘zining esdaliklariga tushirgan. Ikkinchi sayohatini u 1046-yil Arabistonga qarab boshladi. Manbalarda keltirilishicha, uning bu safari XI asrda amalga oshirilgan eng uzoq muddatli, qiziqarli va ma’lumotlarga boy bo‘lgan sayohatlardan biri hisoblanadi.


Mazkur sayohat Marvdan boshlanib, Eronning shimoliy qismi, Armaniston, Turkiya janubi, Arabistonning Makka va Madina shaharlari, Livan va hozirgi Isroil yerlaridan o‘tib, Misrgacha davom etgan. Shundan keyin, olim Hindistonning shimoliy viloyatlariga sayohat qilgan. Uning «Safarnoma» asari jahon geografiyasidagi eng nodir asarlardan biri sifatida qabul qilingan.
Mahmud Qoshg‘ariy Xitoyning Qashqar shahrida tug‘ilgan. Manbalarga ko‘ra, u Janubiy-G‘arbiy Osiyoning ko‘plab shaharlarida bo‘lgan, Bag‘dodda ham yashagan. Turkiy tillarning xususiyatlarini o‘rganish maqsadida olim ko‘p yillar davomida Rumdan Mochingacha O‘rta yer va Qora dengizlari bo‘ylaridan to Xitoygacha sayohat qilgan, turkiy qabilalar yashaydigan yerlar, shahar va qishloqlarni kezgan. Uning «Devoni lug‘atit turk» (Turkiy so‘zlar lug‘ati – «Devon») dunyo ilmining nodir qomusiy asari sifatida tan olingan. Shuning uchun ham sharhshunos N. Baskakov Mahmud Qoshg‘ariyni «Turkiy tillarni qiyoslash borasida yo‘lchi yulduz» – deb atagan bo‘lsa, yana bir taniqli sharhshunos olim «XI asrning Radlovi» deya ta’riflagan edi. Uning safar marshrutlari davomidagi tabiiy geografik mintaqalarning iqlim xususiyatlari va ulardagi farqlar haqidagi ma’lumotlari hozirgi turizm sohasi uchun xizmat qilmoqda.
Abdulqosim Mahmud ibn Umar az-Zamahshariy (1075–1144) 1075- yilning 19-martida Xorazmning Zamahshar qishlog‘ida tug‘ilgan. U hayoti davomida tinmay sayohat qilgan. Sayyoh-olim Sharq, xususan, musulmon mamlakatlarini 1100–1122 va 1127–1139 yillarda ikki marta aylanib chiqqan. Zamahshariy Xuroson, Eron, Arabiston, Iroq, Yaman, Suriya, Marv, Nishopur, Isfaxon, Bag‘dod, Xijoz, Damashq va Makka shaharlarida bo‘lib, asarlari uchun boy manbalar to‘plagan.
Uning tilshunoslikka oid «Asos al-balog‘a» (Suzga ustalik asoslari), «Samim al-Arabiya» (Arab tili mag‘izi) va «Al- Kashshof» Qomusiy asari Qur’on tafsiriga oid asarlar o‘rtasida eng mukammali ekanligi sharhshunos va arabshunos olimlar tomonidan tan olingan. Shu sababli, mazkur asardan dunyoning turli mamlakatlari universitetlarida asosiy darslik sifatida hozirgacha qo‘llanilib kelinmoqda.