Sa’dullo Quronov galaktikada bir kun (ilmiy-fantastik qissa) Toshkent «Akademnashr»

QUMSOAT TUMANLIGI
Koinotda tumanliklar ko‘p. Bu tumanliklar fazo-
viy chang va turli gazlardan tashkil topgan bo‘lib, 
koinotning  biror  joyida  tuman  kabi  suzib  yuradi. 
Astro nomlar  shu  kunga  qadar  ko‘plab  tumanliklarni 
aniqlashgan.  Ulardan  Ot  boshi,  Mushuk  ko‘zi,  Qumsoat 
va Chig‘anoqsimon tumanliklari fanda mashhur. Ularning 
har biri osmondagi bulutlar kabi biror shaklga o‘xshab ke-
tadi. Olimlar esa shu shaklga qarab ularni nomlashgan.
Qumsoat tumanligi Quyosh tizimidan 8000 yorug‘lik yili 
uzoqligida joylashgan. O‘tgan boblarda Rigel yulduzining 
860 yorug‘lik yili uzoqlikda joylashgani va bu tasavvur qi-
lish  ham  mushkul  bo‘lgan  masofa  ekani  haqida  yozgan 
edik.  Qumsoat  tumanligi  esa  Rigeldan  ham  10  marta 
uzoqroqda.
Bu tumanlik ko‘rinishidan qumsoatga o‘xshagani uchun 
ham shu nomni olgan. Bir-biriga tutashib ketgan ikki doira 
shaklidagi tumanlik qumsoatga juda o‘xshaydi. Ular tuta-
shib turgan markazda esa mitti oq yulduz mavjud. Xabbl 
teleskopi fazoga uchirilganidan so‘ng qurilma mazkur tu-
manlikning go‘zal suratlarini olib Yerga yubordi.
Qachonlardir  bu  tumanlik  Quyoshdan  8  marta  katta 
yaxlit yulduz bo‘lgan. Ammo vaqti kelib yulduz qariydi va 
portlab ketadi. Hozirgi tumanlik shu portlashning asorati-
dir. Yana ming yillar o‘tib bu tumanlik ham tarqab, fazoda 
faqat mitti oq yulduzning o‘zi qoladi.
«Ko‘kkezar» Qumsoat tumanligiga yetib borish uchun 
bir oyga yaqin uchdi. Fazogirlar yo‘l davomida ancha zeri-
kib ham qolishdi. Chunki yo‘l davomida kema faqat gravi-
tatsiya to‘lqini bo‘ylab yuradi. Bu to‘lqinning ichi esa xuddi 
tunnelga o‘xshaydi – atrofda hech vaqo ko‘rinmaydi. Lekin 
ularga salmirliklarning uyqu eliksiri juda asqatdi. Bu eliksir 

---

111
koinotda uzoq safar qiladiganlar uchun maxsus yaratilgan 
bo‘lib,  uni  ichgan  odam  bir  necha  haftaga  uxlab  qoladi. 
Mana, hozir ham uyquchi fazogirlarimizni yo‘l bo‘yi faqat 
bir nuqtaga qarab kelgan Moki uyg‘otdi. Sababi, ularning 
kemasi allaqachon Qumsoatga yetib kelgan edi.
Tumanlikning ichiga kirish haqiqatda juda xavfli. Chunki 
u vodorod, geliy kabi gazlarning quyuq bulutlaridan tashkil 
topgan.  Bu  gaz  bulutlarining  tubida  juda  kuchli  kimyoviy 
jarayonlar sodir bo‘ladi. Ya’ni vodorod atomining yadrola-
ri o‘zaro urishib, geliy gazini hosil qiladi. Mazkur jarayon-
da juda katta energiya ajralib chiqib, xuddi atom bombasi 
portlaganday bo‘ladi. Bundan tashqari, fazoviy chang ham 
turli hajmdagi metall va tosh bo‘laklaridan iborat. Ular ke-
maga urilib uni chil-parchin qilib yuborishi mumkin. Shu-
ning uchun «Ko‘kkezar» ekipaji, mana bir kun o‘tsa ham, 
aniq reja tuza olmay tang holatda. Bu xavfli vaziyatda nima 
qilishni bilmay boshi berk ko‘chaga kirib qolishgan.
– Menimcha, tumanlikning ichiga kira olmaymiz. Bu me-
ning oxirgi xulosam, – dedi Margol qat’iy ohangda.
– Unda qanday qilib tumanlikka kirmasdan qanotni olib 
chiqamiz?!
Ayni  shu  savol  hammaning  boshini  og‘ritayotgan  edi. 
Hatto Moki ham bu savollardan charchagan, shekilli, oxiri 
o‘zini o‘zi uxlatib, ya’ni o‘chirib qo‘ydi.
– Margol, menda bir zo‘r g‘oya bor! – Ahmad o‘rnidan 
sakrab turdi. – Burg‘ilovchi qurilmangiz necha kilometrga-
cha chuqur qazir edi?
– 50 kilometrgacha.
– O‘sha qurilma yer qazishning o‘rniga o‘z quvurini fa-
zoda muallaq cho‘za oladimi?
– Bu qaytaga osonroq-ku, lekin nima naf?
– Duraduning qanoti – noyob metall. Ya’ni metall tarkibi-
dagi atomlar murakkab tuzilmaga ega. Sizning burg‘ilovchi 
qurilmangiz ham N
2
G, ya’ni o‘ta murakkab atom tuzilmali 

---

112
moddani  qidiradi.  Demak,  o‘sha  burg‘ilovchi  qurilmaning 
maxsus  uskunalari  metallarni  bir-biridan  farqlay  oladi. 
Aytmoqchimanki, qurilma tumanlikdagi turli-tuman metall 
bo‘laklari ichidan biz uchun keraklisini topib, qayerda joy-
lashganini ko‘rsatib beradi. Buning uchun tumanlikka im-
kon  qadar  yaqinlashib,  burg‘ilovchi  qurilmaning  quvurini 
50 kilometrga cho‘zamiz. Agar shu hududda noyob metall 
aniqlansa, demak, u biz izlayotgan qanot bo‘lib chiqadi.
– Aqlingga  qoyil!  –  Margol  o‘zida  yo‘q  xursand  bo‘lib 
ketdi, ammo birdan yana o‘ylanib qoldi. – Qanotni aniqla-
dik ham deylik, biroq uni tumanlik ichidan qanday olamiz?
– Juda kuchli magnit yordamida! – javob berdi Ahmad 
ko‘rsatkich barmog‘i bilan ta’kidlab.
– Axir bizning kemada unday magnit yo‘q-ku.
– Margol, shu yerda fizikadan olgan bilimlarimiz bizga 
qo‘l keladi. Kemada magnit bo‘lmasa ham, abadiy ener-
giya generatori va yetarlicha sim bor, shundaymi?! Bun-
dan tashqari, siz elektr toki magnit maydonini hosil qilishini 
ham bilsangiz kerak?
– Ahmad,  sening  aqlingga  yana  bir  bor  qoyil  qoldim! 
Juda to‘g‘ri, bu reja albatta amalga oshadi!