Sadullayev Jahongir Oraliq nazorat ishi 8-variant 1

Sadullayev Jahongir
Oraliq nazorat ishi
8-variant
1. Mehnatga haq to`lashning turlari.
2. Buxgalteriya hisobining shakllari.
3. Inventarizatsiya to`g`risida tushuncha, uning ahamiyati va turlari


Javoblar:
1. Bozor iqtisodiyotiga o`tish sharoitida davlatning mehnat haqini to`lash, xodimlarning ijtimoiy jihatdan qo`llab-quvvatlash va himoya qilish va boshqa sohalardagi funktsiyalarni ayniqsa korxonalarning zimmasiga o`ta boshlaydi va ular erkin ravishda mehnatga haq to`lashning shakllari tizimi va to`lov hajmlarini ularning moddiy natijalariga qarab belgilaydilar, chunki bozor iqtisodiyoti shuni taqozo etadi.
Korxonaning ishlab chiqarish xujalik faoliyati jonli mehnatni isteʼmol qilish bilan birga yuz beradi, uning miqdori ishlagan kishi-soatlar bilan o`lchanadi. Mehnat jarayonida har bir xodimning bajargan ishi, tayyorlagan mahsuloti, isteʼmolchiga ko`rsatgan xizmatlari uchun sarflagan mehnatiga haq to`lash miqdorini asoslash hamda aniqlashni talab qiladigan o`zaro munosabatlar vujudga keladi.
O`zbekiston Respublikasining mehnat kodeksida mehnat haqining shakli va tizimlarida, mukofotlar, qo`shimcha to`lovlar, ragbatlantirish to`lovlari jamoa shartnomalarida mahalliy aktlarda o`rnatiladi va kelishib olinadi. Ular ish beruvchi tomonidan qo`llaniladi. Shuningek ular kasaba qo`mitasi bilan kelishilgan bo`lishi shart. Kasb ishchi xodimlarining malakasi bajaradigan ish va sharoitlarining qiyinliklariga qarab, davlat stavkalari va okladlari mehnat haqi diferentsiatsiya qilish uchun baza sifatida qo`llanishi mumkin. O`zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining 1996 yil 23 – martdagi № 103 raqamli qaroriga muvofik mehnat haqi buyicha yagona tarif setkasi qabul qilindi va unda mehnat haqini to`lash bo`yicha razryadlar va nolinchi razryadlar tarif koffitsentlari o`rnatilgan.

Oddiy ishbay tizimida bajarilgan ish ishbay narxiga ko`paytirish yo`li bilan mehnat haqi miqdori aniqlanadi. Ishbay mukofot tizimida ishchi asosiy mehnat haqidan tashqari maʼlum ishlab chiqarilgan yutuklariga erishilganliklari uchun mukofot oladi. Ishbay akkord tizimida mehnat haqi summasi bajarilishi kerak bo`lgan ish uchun belgilanadi. Ishbay akkordi asosan mavsumiy haridordagi ishlarni hamda ayrim buyurtmalarni bajarishda qo`llaniladi.

Mehnat haqining vaqtbay shaklda mehnatga haq xodimning ishlagan vaqti va malakasiga qarab to`lanadi. Аmalda vaqtbay mehnat haqining oddiy va mukofot turlari qo`llaniladi.
Oddiy vaqtbay shaklida injener - pedogog xodimlar, xizmatchilar va boshqalarning haqiqatda ishlagan vaqtiga qarab belganlangan.
Vaqtbay mehnat haqi shaklida haq oluvchi ish xodimlar mehnatiga haq ularning ishlagan vaqti va tarif stavkalari asosida aniqlanadi.
Vaqtbay mukofot turida asosiy mehnat haqidan tashqari mukofot ham to`lanadi. Rahbar, injener, xodimlar, xizmatchilar mehnati oylik belgilangan oklad asosida to`lanadi.
Hisobot oyidagi hamma ish kunini toliq ishlagan va bu kategoriyadagi xodimlar mehnati oylik oklad miqdorida to`lanadi. Аgar xodim hamma ish kunida to`la ishlamagan bulsa, u holda ularning mehnatlariga haqi ishlagan vaqti va okladi asosida hisoblanadi.
Mukofotda asos buladigan ko`rsatkichlar har bir korxona xususiyatlari hisobiga olingan xolda belgilanadi. Ishchilarga hamda xodim va xizmatchilarga mukofot mehnatga haq to`lash fondidan to`lanadi. Korxona rahbari tasdiqlangan mehnat haqi fondi doirasida kasaba uyushmasi tashkiloti bilan kelishilgan xolda ishchilarning ayrim guruhi uchun mehnatga haq to`lashning ishbay, vaqtbay yoki akkord shakllarini belgilashi hamda ishchilar, injener, xodimlar va xizmatchilarni mukofotlash shartlari va ko`rsatkichlarini aniqlab olish mumkin. Аmaldagi tarif malaka maʼlumotnomasiga muvofik ishchilarga razryad belgilash, yangilarni tasdiqlash mumkin. Undan tashqari, korxona rahbari yuqori malakali usta va boshqa xodimlarni oylik mehnat haqiga rahbarligi uchun qo`shimcha foiz belgilay oladi, shtatlar oklad, maʼmuriy boshqaruv xarajatlari smetasini tasdiqlaydi. Korxona rahbari tomonidan tasdiklangan shtat, oklad va maʼmuriy boshqaruv xarajatlari uchun smeta moliya organlari tomonidan ro`yxat qilinmaydi. Keyingi yillarda xodimlarni ish shtatlaridan moddiy manfaatdorligi asosan mehnat haqi va xizmatchilarning oylik okladlari, stavkalarini oshirish, tarif stavkalarini, takomillashtirish yuli bilan amalga oshira boshlanmoqda. Shu bilan birga turmush mehnatga haq to`lashning rag`batlantirish mexanizmini yanada takomillashtirishni taqozo etadi. Mehnat haqi fondi rejalashtirish tartibini o`zgartirish bilan bir qatorda mehnatga haq to`lashning rag`batlantirishning kuchaytirishga erishilgan yuqori natijalarni moddiy jihatdan rag`batlantirishning ilg`or shakllarini amalda keng qo`llanishga alohida eʼtibor beriladi. Korxonalarga mehnat haqi fondining iqtisod qilingan qismi hisobidan belgilangan oklad va tarif stafkalariga ustama haq to`lash huquqi berilgan.
Ishchi tarifi stavkasiga belgilangan mehnat haqini kam ishchi soni bilan bajarish, yuqori kasb ustaligiga erishilgan taqdirda va boshqa xollarda ustama haq to`lanadi.
Mehnat haqi o`z tarkibiga ko`ra ikkiga bo`linadi:
А) asosiy;
B) qo`shimcha mehnat haqi.
Аsosiy mehnat haqi deganda ishchi va xizmatchilarning ishlagan vaqti va ishbay ish haqining hamma turlari, mehnat sharoitining o`zgarganligi uchun to`lanadigan qo`shimcha haq, tungi smenada ishlaganligiga hamda smena soatidan ortiqcha ishlaganligi uchun to`lanadigan haq va boshqalar.
Qo`shimcha mehnat haqi deb ishchi va xizmatchilarning ishlagan vaqti uchun amaldagi qonun – qoidalarga muvofiq to`landigan haqga aytiladi.