Sadikova madinabonu ziyodilloyevna

4.5. O’zbekiston Respublikasi bozor iktisodiyotiga o’tishning besh tamoyili
7- jadval. Beshta asosiy tamoyil

№	Tamoyillar	Tamoyillarning moxiyati
1	2	3
1.	Iktisodiyotning siyosatdan ustunligi	Iktisodiy isloxotlar xech kachon siyosat ortida kolmasligi kerak, u biror mafkuraga bo’ysundirilishi mumkin emas. Buning ma‘nosi shuki, iktisodiyot siyosatdan ustun turishi kerak; xam ichki, xam tashki iktisodiy munosabatlarni mafku- radan xoli kilish zarur.
2.	Davlat asosiy isloxotchi	Davlat bosh isloxotchi bo’lishi lozim. U isloxotlarning ustuvor yo’nalishlarini belgilab berishi, o’zgartirish siyosatini ishlab chikishi va uni izchillik bilan o’tkazishi, jaxolatparastlar (retrogradlar) va konservatorlar karshiligini bartaraf etish shart.
1	2	3
3.	Konunlar va ularga rioya kilish ustuvorligi	Konun va konunlarga rioya etish ustuvor bo’lishi lozim. Buning ma‘nosi shuki, demokratik yo’l bilan kabul kilingan Konstitutsiya va konunlarni xech istisnosiz xamma xurmat kilishi va ularga ogishmay rioya etishi lozim.
4.	Kuchli ijtimoiy siyosat yurgizish	Axolining demografik tarkibini xisobga olgan xolda kuchli ijtimoiy siyosat o’tkazish. Bozor munosabat-larini joriy etish bilan bir vaktda axolini ijtimoiy ximoyalash yuzasidan oldindan ta‘sirchan choralar ko’rilishi lozim. Bu bozor iktisodiyoti sharoitida eng dalzarb vazifa bo’lib kelgan va bundan keyin xam shunday bo’lib koladi.
5.	Bozor iktisodiyotiga sekin-asta, boskichma-boskich o’tib borish.	Bozor iktisodiyotiga °tish obektiv iktisodiy konunlarning talablarini xisobga olgan xolda, o’tmishdagi «inkilobiy sakrashlar» siz ya‘ni evalyutsion yo’l bilan, puxta o’ylab, boskichma-boskich amalga oshirilishi kerak.

Boshqarish jarayoni murakkabligi sababli faoliyatni muvofiqlashtirib turish uchun maxsus Qoidalar zarur bo’ladi. Tashkilot bilan bog’liq murakkablik Quyidagilar asosida shakllanadi:
- odamlar va ularning intilishlari;
- tashqi muhitning tahsiri;
- tashkilot elementlarining ko’pligi;
- elementlar orasidagi munosabatlarning turlichaligi.
Nuqtai- nazarlar turlichaligi ularni umumiy maxrajga keltirish zaruratini shakllantiradi. Umumiy maqsadlarga erishish uchun yechiladigan masalalarni rejalashtirish, tashkil etish, muvofiqlashtirish va nazorat Qilish bo’yicha barcha uchun umumiy hisoblangan xatti-harakatlarning yo’nalishi, Qoidalari ishlab chiqarilishi zarur bo’ladi. Bular boshqarish p r i n s i p l a r i deyiladi. Boshqarish tamoyillari umumiy maqsadlarga erishish yo’lidagi xatti-harakatlarni tartibga soladi. Boshqarish Qonunlari, tamoyillari va vositalari orasidagi bog’liqlik Quyidagi chizmada keltirilgan:

Boshqarish Qonunlari

Boshqarish Printsiplari

Boshqarish usullari

Rahbarlik Uslub Lari

3-chizma. Boshqarish Qonunlari, tamoyillari va vositalari orasidagi bog’liqlik.
Hozirgi zamon menejmentining tamoyillari haqida so’z borganda A.Fayol tomonidan yoritilgan Quyidagi boshqarish tamoyillari tushuniladi:
- mehnat taqsimoti;
- hokimiyat;
- intizom;
- farmoyish berishning birligi;
- rahbarlikning birligi;
- xususiy intilishlarning umumiy intilishlarga bo’ysunishi;
- rag’batlantirish;
- markazlashtirish;
- boshqarish pog’onalari (ierarxiya);
- tartib;
- adolatlilik;
- xodimlarning turg’unligi;
- tashabbus;
- xodimlarning birligi.

Bu tamoyillardan tashqari G.Emerson unumdorlikni oshirishning 12 printsipini ilgari suradi:

1) vazifa va maqsadlarni aniq belgilash;
2) sog’lom fikr;
3) aqlli maslahat;
4) intizom;
5) xodimga nisbatan adolatli bo’lish;
6) tezkor, ishonchli, to’la, aniq, muntazam hisob-kitob;
7) dispetcherlashtirish;
8) norma va grafiklar ;
9) shart-sharoitni Qoidaga solish;
10) operatsiyalarni normalash;
11) standart ko’rsatmalar;
12) unumdorlik uchun mukofotlash.
Bu tamoyillar hozir ham o’z ahamiyatini yo’qotgan emas va bizning sharoitimizda ham (yahni bozor munosabatlariga o’tish davri sharoitida) Qo’llanilishi mumkin.
Boshqarish tamoyillarining turli tarkibini Qo’llash va boshqarishning turli vositalaridan foydalanish boshqarishning u s u l l a r i n i keltirib chiqaradi.