Sabzavot ekinlarining kelib chiqish makonlari

SABZAVOT EKINLARINING KELIB CHIQISH MAKONLARI.



Sabzavot ekinlarining kelib chiqish makonlari. Er yuzida turli ko‘rinishdagi
o‘simliklarning uzoq tarixiy rivojlanish davri filogenez deyiladi. Bu davrda har qaysi
organizmning o‘sishi va rivojlanishi, irsiy o‘zgarishlaridan ongsiz (tabiiy) va ongli
tanlashlar natijasida yangi xususiyatli organizmlar shakllangan, mustahkamlangan va
planetaning turli yerlariga (ko‘pincha odamzod aralashuvi bilan) tarqalgan. Bunday
o‘simliklar yangi ekologik sharoitlarga ma’lum darajada moslashgan va
muvofiqlashtirilgan. Natijada, yovvoyi o‘tmishdoshlaridan farqlanuvchi, masalan,
yirik boshli karam, yirik mevali pomidor, qovun, tarvuz, seret ildizmevalar kabi
lazzatli sabzavotlar yuzaga kelgan. Ko‘pchilik sabzavotlar 2-4 ming yildan buyon
yetishtirilmoqda.
Shu bilan birga, ta’kidlash lozimki, tarixiy shakllanish (filogenez) sharoitlari
hozircha mavjud o‘simliklarning biologik xususiyatlarida chuqur iz qoldirgan.
Masalan, tropik sharoitlardan tarqalgan ituzumdoshlar. qovoqdoshlar hanuz sovuqqa
chidamsiz, issiqtalabligicha, subtropikdan kelib chiqqan turp, sholg‘om kabilar esa
aksincha issiqqa, qurg‘oqchilikka chidamsizligicha qolib kelmoqdalar.
N.V. Vavilov o‘simliklarning er sharida tarqalish qonuniyatlarini chuqur
o‘rganishi natijasida sabzavotlarning 7 ta kelib chiqish makonlarini aniqladi:
1. Janubiy Osiyo, tropik (Hindiston, Hindi-xitoy, Janubiy tropik xitoy,
Janubiysharqiy Osiyo oroli) – bodring, baqlajon, Hindiston salati.
2. Sharqiy Osiyo (Markaziy va Sharqiy Xitoy. Koreya) – pekin va xitoy karami,
turp, batun piyozi, rovoch.
3. Janubi-g‘arbiy Osiyo (Kichik Osiyo, Eron, Afg‘oniston, O‘rta Osiyo,
Shimoliy-G‘arbiy Hindiston, Kavkaz) – qovun, boshli piyoz, sarimsoq, ismaloq,
no‘xat, sholg‘omning ba’zi turlari, petrushka, sabzi, poreypiyozi, latuk salati, qattiq
po‘stli oshqovoq.
4. O‘rta er dengizi (Evropa va Afrikaga oid qirg‘oqlari) – karamning pekin va
xitoy turlaridan tashqari barcha navlari, lavlagi, sabzi va petrushkaning ba’zi turlari
sholg‘om, bryukva, sparja, salat, ukrop, pasternak, shovul, no‘xat.