Sabirova rixsi abdukadirovna yuldashev nosirjon muxam edjanovich

NH,
I *
I *
T H ’
сн- 
I
соон
omitin
NH,
! 
2 
+ c = o
OPOjH,
jvjjl karbamoil-fosfat
NH,
I 2 
c = o 
I
NH
i
+ H3P 04
l HJ 
CH -N H ,
J
o o h
sitrullin
Keyingi reaksiyada argininosuksinatsintetaza sitiullinni aspartat 
bilan bogTaydi va argininosuksinat hosil qiladi. Bu ferment faolligi 
uchun Mg+2 ionlari boMishi kerak. Reaksiyada 1 mol ATF sarfianadi, 
lekin 2 makroergik bog‘ energiyasidan foydalaniladi. Aspartat - 
siydikchilning ikkinchi azot atomining manbayidir:
NH,
I
c = o
NH
I
СИ,
T2
r
C H -
I
COOH
sitrullin
NH,
COOH
NH
COOH
1
CH 
+ ATF 
C -N H --CH
Ш
NH
1
¿ H ,
I
COOH
CH,
J
COOH
aspartat
¿ H ,
¿ H ,
C H - N H ,
COOH
+ AMF + H4P ,0 7
argininosuksinat
So‘ngra argininosuksinatliaza fermenti argininosuksinatni arginin 
va fumaratga parchalaydi, bunda aspartatning am inog‘ruhi arginin 
molekulasiga o ‘tadi:
232

---

NH
Í - N H -
I
NH
I
Г
I 2
Г
2
CH - NH,
I
соон
COOH
NH
COOH
1
II
I
CH
1
С - NH, +
I
CH
II
1
CH,
1
1
NH
I
II
CH
1
1
COOH
—
 
CH,
1
COOH
h
CH,
1 
'
CH - NH,
1
COOH
fumarat
t
arginin
Arginaza ta’sirida arginin siydikchil hosil bo‘ladi:
NHj
C = NH 
I
NH
I
c h
, 
+ 
h
,
o
Ç H .
CH - NH,
COOH
arginin
NH,
I 
* 
ÇH,
NH
CH, 
+ с = о  
I * 
I
ÇH, 
NH,
CH - NH,
COOH
omitin 
mochevina
Arginazaning kofaktorlari Ca2+ yoki M ir1 ioniari. Argininning 
Struktur analoglari bo‘lgan ornitin va lizinning yuqori konsentratsiya- 
lari bu fermentning faolligini pasaytiradi. Hosil boMgan omitin 
karbamoilfosfatning yangi molekulasi bilan reaksiyaga kirishadi 
va sikl yopiladi. Ornitin siklining umumiy sxemasi 7.14-rasmda 
keltirilgan.
233

---

Jarayonning birinchi ikki reaksiyasi gepatotsit mitoxondriyalarida 
kechadi. So‘ngra bu reaksiyaning mahsuloti bo‘lmish sitrullin 
sitozolga transportlanadi va u yerda keyingi jarayonlar kechadi.
CO,
NH,
Karbamoilfosfat
Omitin
4
-*■
Sitrullin
Mochevina
Aspartat
Arginin
~7~
Argininosuksinat
Fumarat
7.14-rasm. Ornitin siklining sxematik ko‘rinishi
Karbamoilfosfatsintetaza I sarflaydigan ammiak jigarga qopqa 
vena yordamida olib kelinadi. Boshqa manbalarning, shuningdek 
jigarda glutamin kislotasining oksidianishli dezaminlanishining roli 
sezilarli darajada kam.
Miya va ba’zi boshqa a ’zolarda qaytar reaksiyani katalizlovchi 
glutamatdegidrogenaza 
ta ’sirida 
a-ketoglutaratning 
qayta 
aminlanishi sodir bofladi. Lekin ammiakni zararsizlantirishning bu 
yo‘li to ‘qimalarda kam ishlatiladi, chunki glutamatdegidrogenaza 
asosan glutamatning 
dezaminlanish reaksiyasini katalizlaydi. 
Agarda glutaminning keyin hosil bo‘lishi hisobga olinsa, reaksiya 
hujayra uchun foydali, chunki 2 molekula NH,ni bog‘lashga imkon 
beradi. M ushaklar va ichakdan ortiqcha miqdordagi ammiak asosan 
alanin holatida chiqariladi. Bu mexanizm zarur, chunki mushaklarda 
glutamatdegidrogenaza faolligi yuqori emas va bilvosita dezaminla­
nish kam samarali. Shuning uchun mushaklarda azotni chiqarishning 
yana bir y o ‘li bor. Bu a’zolarda alanin hosil b o iish in i quyidagi 
sxemada k o ‘rsatish mumkin (7.15-rasm):
234

---

hamma a'zolar
ichak hujayralari
Jigar
Glutamin