Sabirova rixsi abdukadirovna yuldashev nosirjon muxam edjanovich

Jiffuziyasi, mustaqil
Konsentratsiya yuqori bo'lgan tom onga difTuziya tezligi, qarama-qarshi
tom onea nisbatan vuaori boMadi.
A ktiv transport (2.10-
rasm)
Katta qutblangan,
zaryad- lanmagan
m olckulalami tashiydi:
aminokislotalar,
glyukoza, nukleotidlar.
H*, N a*, K \ M g2*,
Ca2*, N H *4, C l», HCO r
H,PO,- va boshqa ionlar
Energiya manbayi talab
etiladi (ATF gidrolizi
yoki boshqa moddaning
bir vaqtda o ‘tkazilishi)
Birlamchi aktiv
transport (2 .1 0-rasm)
N a*, K ’-ATFaza
Ca2’-ATFaza
H*-ATFaza
Energiya manbayi - ATF
Ikkilamchi aktiv
transport (2 .1 0-rasm)
Energiya manbayi -tashi-
ladigan moddalardan
biri- ning konsentratsiya
gradi- yenti
Simport (2.10-rasm )
Glyukozaning tashilishi
N a* ioniga bog'liq holda
amalga oshiriladi
Translokazalar yordamida
nujayraga bir vaqtda
ikkita modda tashiladi.
Ulardan zriri boshqa
moddani kon- sentratsiya
gradiyenti bo‘- yicha
o ‘tkazilishi hisobiga
yuzaga kelgan konsen­
tratsiya gradiyentiga
qarshi 
d ' z
o ‘mini
o ‘zgartiradi.
Antiport (2.10-rasm )
Ca2*, N a ‘,- yoki H*.
Ca2*- faol antiport
Moddalarni o ‘tkazilishi
qarama - qarshi
y o ‘nalish- da ketadi.
Ulardan biri boshqa
moddani konsent- ratsiya
gradiyenti bo‘yicha
o'tkazilishi hisobiga sodir
bo'ladi.
*- barcha zaryadlangan molekulalar uchun lipid meinbrana 
o ‘tkazuvchan emas;
38

---

**- har bir modda yoki moddalar g ‘ruhi uchun o ‘zining 
o ‘tkazuvchilari mavjud.
Tashqi 
Yengillashgan diffuziya 
Oddiy diffuziya (faqat konsentratsiya (е|е|д го у т уоу1у gradiyent 
qutbsiz birikmalar, konsentratsiya 
}
bo'yicha)
gradiyenti bo'yicha) 
Г {
'
4
Ichki 1
\k o n s e n tra ts iy a
• Ichki 
ATP
konsen- . . . .
iratsiya, Ichkl 
Ion 
konsen- д п р . p 
О 
tratsiya ADF + 
p
,
Tashqi 
konsentratsiya
Ionofor orqati ke- 
chadigan ion trans­
port! (elektrokim- 
yoviy gradiyent 
bo'yicha)
Birlamchi aktiv transport 
(eletrokimyoviy 
gradiyentga qarshi)
p 
Tashqi
'konsentratsiya
Ion
/ts
• ij •
Ion
Ichki 
konsentratsiya 
Ion
Ion kanati (elektrokim- 
yoviy gradiyenti bo'yicha; 
ligand yoki ion orqali 
ochilishi mumkin)
4
Tashqi 
konsentratsiya
Ion
« Io n
lkkilamchi aktiv transport (gradiyent 
bo'yicha harakatlanayotgan ionlar 
oqimi bo'yicha, elektrokimyoviy 
gradiyentga qarshi)
2.10-rasm.
Membrana orqali moddalarning tashilish tiplarini
sxem atik aks ettirilishi
Biologik membranalar “ion kanallari” ni saqlaydi (2.11-rasm), 
ular orqali bir qator ionlarning (Ca2+, Na+, K+, CI*,) membrana 
orqali tashilishi amalga oshadi.
a
r-, 
<•,
b
<•, 
C ,
*
fttil
«15
 
-
-ФШ
ШЩ
mm 
Ф -
Я +
я Ш
c , > > c ,
c , — c ,
Um > 0
vm - 0
muvozonatga
muvozonatga
muvozonatga
muvozonatga
qadar
Oqim bor
qaror topdi
Oqim yo'q
qadar
qaror topdi
2.11-rasm.
Membrana orqali moddalarning harakati: a-neytral 
moddalarning harakati muvozanatga erishilg‘ncha past konsentratsiya
39

---

tom oniga y o ‘nalgan: membrana orqah harakatlanish tezligi (yirik 
o ‘q) 
konsentratsiya 
gradiyentigaproporsionalC/CAb-zaryadlang 
anmoddalarharakatielektrokimyoviy potensial (vm) va kimyoviy 
konsentratsiya farqi bilan belgilanadi (ionlar harakati vm = 0 gacha 
davom etadi).
Ion kanallari oligom er oqsil tuzilmalardan tashkil topgan bo‘lib, 
ular membrananing tashqi yuzasidan to ichki yuzasigacha yorib 
kiradi va gidrofil (suv bilan to ‘lgan) kanal hosil qiladi. Ion kanallari 
ochiq yoki yopiq bo‘lishi mumkin. Kanal holatining o ‘zgarishlari 
gormon yoki boshqa signal molekulalar tomonidan boshqariladi.
Ionlar elektr zaryadiga ega bo‘ladi, shuning uchun qarama- 
qarshi zaryadlangan ionlar membrana tomonidan ikki maydonga 
ajrab qolganda transmembran elektr potensiali - Ap yuzaga keladi 
(voltlarda aks ettiriladi). Bu membrana orqali ionlami o ‘tkazilishiga 
qarshilik qiluvchi kuch bo‘lib, bunda ionlar Ap ni kamaytirish uchun 
harakat qilishni boshlaydi. Shuning uchun zaryadlangan moddaning 
yo‘nalishikimyoviy vaelektrgradiyentigabog‘liqbo‘ladi. Bu ikki omil 
birgalikda elektrokimyoviy potensial (Ap) yoki konsentratsiyaning 
elektrokimyoviy gradiyentini yaratadi (2.12-rasm).
E le k tr o k im y o v iy g r a d iy e n t (A p ) 
{ 
Z a r v a d g r a d iv e n t 
1 
Y u q o ri 
/
\
p a s ,