Sabirova rixsi abdukadirovna yuldashev nosirjon muxam edjanovich

3.4. To‘qimaning nafas olishi
M itchell nazariyasiga ko‘ra, aynan to ‘qimaning nafas olishi 
yordamida mitoxondriyalardagi nafas zanjirida ATF biosintezi 
kechadi. Bu jarayonda elektron va protonlami oksidlanadigan 
substratdan kislorodga tashishda ishtirok etadigan ferment va 
kofermentlar ishtirok etadi. Nafas zanjir tarkibiga quyidagilar kiradi:
a) 
fermentlar: 
NAD 
yoki 
FAD 
(FMN) 
ga 
b o g iiq
degidrogenazalar; sitoxromlar (gem saqlovchi gemoproteinlar);
b) 
kofermentlar: NAD, FMN, KoQ, gem;
d) elektron transport oqsillari (tem ir va olting‘g ‘rt tutgan oqsillar).
Nafas zanjiri bir-biri bilan ubixinon (KoQ) va sitoxrom C 
bilan bog‘langan to‘rtta kompleks hosil qiladi. Jarayon proton va 
elektronlarni oksidlangan substratdan NAD yoki FAD koenzimlariga 
o ‘tkazish orqali boshlanadi. Qaysi kofermentdan boshlanishi, 
birinchi bosqichni katalizlaydigan degidrogenaza NAD yoki FAD 
ga bog‘liqligi bilan belgilanadi. Lekin qaysi substratdan boshlansa 
ham, elektron lar va protonlar flavinlardan koenzim Q ga o ‘tadi. 
Undan keyin ulaming yodlari ajralib elektronlar sitoxromlar zanjiri 
bo‘yicha uzatiladi, protonlar esa matriksdan membranalararo 
bo‘shliqqa uzatiladi.
I 
kompleks - NADH-KoQ reduktaza, 
111 
kompleks - KoQH,- 
reduktaza va 
IV 
kompleks - sitoxromoksidaza deyiladi. 
II 
kompleks
- suksinat-KoQ-reduktaza bo‘lib, u qolgan komplekslardan alohida 
joylashgan va asosiy zanjirga kirmaydi.
I 
kompleks. Birinchi kompleksga nikotinamid degidrogenazlari
50

---

kiradi. Bu fermentlaming oqsil boMmagan qismi dinukleotiddir: 
NAD’ yoki N A D F’. NAD va NADF lar tarkibiga PP vitamini 
hosilasi - aikotinamid kiradi. N A D ‘ va NAD F’ lar nikotinamid 
degidrogenazalaming (NADG) katalitik markazi tarkibiga kiradi. 
Ular kofermentdir, chunki ular fermentning oqsil qismi bilan kuchsiz 
bog‘lar orqali bogdanadi va osongina ajralishi mumkin. Ular faqat 
reaksiya vaqtida protein qismiga birikadi:
HO 
OH 
Nikotinamidadenindinukleotid 
(NAD)
O-
I
c
-
n h
,
CH2
0= P -0 H
f
o
- L
h
HO 0H
NH,
Ó
-------- C H < NX ¿ J