Sabirova rixsi abdukadirovna yuldashev nosirjon muxam edjanovich

5.3. M o n o sax a rid larn in g fosforillanishi
Qonga so‘ rilgan va hujayralarga tushadigan m onosaxaridlar 
(glyu k oza, fruktoza va galaktoza), birinchi navbatda k im y o v iy
o ‘ zgarishlarga uchraydi, y a ’ ni ular A T F ta’sirida fosforillanadi (5.3- 
rasm). Bu reaksiyani katalizlovch i fermentlar: jig a rd a geksokinaza 
va glyukokinaza, boshqa a ’ zolarda faqatgina geksokinazadir.
HO 
HOCH, 
O = P - OCH,
H 
J — O
H 
, • 
HO' H 
À
— - Ö H
H 
\ l
Glyukokinaza 
5/ H 
AnJT
OH 
h
) [
+ A T F ------------------ - 
. , ( 0 H
d
OH
a-D-glyukoza 
glyukozo-6-fosfat
5.3-rasm.
G lyukozan in g fosforillanishi
Geksokinaza glyu k ozaga nisbatan yuqori 
m oslikka egadir 
( K m < 0,1 mmol/1). Shu sababli reaksiyaning m aksim al te z lig i, 
glyukozaning past konsentratsiyasida ham amalga oshadi. G ly u k o zo - 
6
- fosfat geksokinazani ingibirlaydi. G lyukokinaza geksokinazadan 
farqli, glyukoza uchun K
m=10
m m ol
/1
atrofida, am m o u g ly u k o zo -
6
- 
fosfat tomonidan ingibirlanm aydi (5.4-rasm).
81

---

G lyu k oza konsentratsiyasi, mmol/1
5.4-rasm.
G eksokinaza va glyukokinaza faolligining glyukoza 
konsentratsiyasiga b o g ‘ liq!igi
G ly u k o z o -
6
-fosfat g ly u k o zo -
6
-fosfataza ferm enti ta’ sirida qayta- 
dan glyu k ozaga aylanishi mumkin:
G ly u k o z o -
6
-fosfat + H 20 —* G lyu k oza + H ,PO , 
G ly u k o z o -
6
-fosfataza ferm enti jigard a, buyrakda, ichakning 
ep iteliy hujayralarida m avjud b o ‘ lib, boshqa a ’ zolarda uchramaydi.
O shqozon-ichak 
y o ‘ lidan 
tushgan 
galaktoza 
va 
fruktoza, 
galatokinaza va fruktokinaza fermentlari ishtirokida birinchi uglerod 
atom i b o ‘ yicha fosforillanadi:
G alaktoza + A T F —» G alak tozo-l-fosfat + A D F
Fruktoza + A T F —►
Fruktozo-l-fosfat + A D F
Fosforillanish ( “ faollanish ), keyinchalik tuili m onosaxaridlai 
hosil b o ‘ lishining dastlabki bosqichi bo lib xizm at qiladi. G lyu k oza 
parchalanishining 
ikki 
asosiy 
y o ‘ li 
m avjud: 
aerob 
(kislorod 
ishtirokida) va anaerob (kislorodsiz sharoitda).
5.4. G likoliz
A T F hosil b o ‘ ladi.
G lik o lizn in g binnchi termentativ reaksiyasi tostoiillanish bo hb, 
bunda ortofosfat q o ld ig ‘ i A T F tarkibidan glyu kozaga ko chadi. Bu
82

---

reaksiya geksokinaza (j'g a rd a glyu kokinaza) fem ienti ishtiiokida 
kiilalizlanadi:
C H,OPO,2'
Geksokinaza
OH 
OH