Sabirova rixsi abdukadirovna yuldashev nosirjon muxam edjanovich

4 -B O B
K A T A B O L I Z M N I N G U M U M I Y Y O L L A R I
4.1. K atabolizm n ing um um iy yoMlari
T irik organizm larda katabolizm 3 asosiy bosqichga boMinadi. 
Birinchi bosqichda oqsillar, polisaxaridlar va lipidiar kabi yirik
organik m olekulalar hujayra tashqarisida kichik tarkibiy qism larga 
parchalanadi (hazm lanish ja ra yon i). 
Undan keyin, bu kichik 
m olekulalar hujayralarga kirib p iro ‘ zum kislotaga, keyinchalik esa, 
a tsetil-K oA g a aylanadi (katabolizm nin g spetsifik yoM lari). O wz 
navbatida, koferm ent A ning atsetil g ‘ ruhi K rebs halqasida va nafas 
zanjirida karbonat angidrid va suvgacha parchalanib, energiyani 
ajratadi (katabolizm ning um um iy yoM lari), u o ‘ z navbatida A T F
k o ‘ rinishida to ‘ planadi.
Dem ak, katabolizm ning birinchi va ikkinchi bosqichlarida turli 
m oddalam ing parchalanishi o ‘ ziga xoslik bilan kechadi, uchinchi 
bosqichda esa hosil boMgan m ahsuiotlam ing parchalanish yoMlari 
bir x il boMib, ular um um iy yoMlar deb ataladi (4M -rasm ).
63

---

O q s illa r 
U g lc v o d la r
Y o g 'la r
A m inokislotalar 
GlyuKoza
I 
n ru r
\ “J
Pirurvat
Glitscrin
Yog'
kislotalar
A ls c til-K o A
7 k l . .
h
H S -K o A
C , 
.„ O
4.1-rasm.
K atabo lizm n in g spetsifik va um um iy y o ‘ Uari: 1-5 - 
katabolizm n in g spetsifik y o ‘ llari; 6,7 - katabolizm ning um um iy 
y o ‘ llari. U K S - uch karb on kislotalari sikli; E T Z - elektron 
transport zanjiri.
K a tab olizm n in g birinchi bosqichi hazm b o ‘ lish, so‘ rilish va 
to ‘ g ‘ ridan-to‘ g ‘ ri hujayraga kirishdan iborat.
O vq a t hazm
qilish jarayonida oqsillar proteaza 
ferm enti 
ta’ sirida, a vva l oshqozonda polipeptidlargacha, so ‘ ngra ichakda 
am inokislotalargacha parchalanadi. A m in okislotalam in g s o ‘ rilishi 
ingichka ichakda ikkita asosiy m exanizm orqali sodir b o 'la d i: natriy 
bilan sim port va y-glutam il sikli.
U g le vo d la m in g parchalanishi o g ‘ iz b o ‘ sh lig‘ ida boshlanadi, 
ular so ‘ lak tarkibidagi am ilaza ferm enti ta’sirida dekstrinlargacha 
parchalanadi. Pankreatik am ilaza ta’ sirida u glevod lar parchalanishni 
davom ettirib, m onosaxaridlarga aylanadi. M onosaxaridlam ing 
so ‘ rilishi ichakda fa o l transport va d iffu ziy a orqali sodir b o ‘ ladi.
Katta odamlarda lipidlam ing parchalanishi ichakda lipaza ferm enti 
va o ‘ t kislotalari ta’ sirida sodir b o ‘ ladi. Bolalarda lipidlam ing 
parchalanishi o g ‘ iz b o ‘ sh lig‘ ida tilning ild izi shilliq qavatida lin gval