Sabirov B. A. Mashinasozlik texnologiyasi asoslari fanidan

Frezalash usuli bilan yassi sirtlarga ishlov berish.

Frezalash usuli bilan yassi sirtlar randalashdagi kabi bir tig‘li — asbob keskich bilan emas₃ balki ko‘p tig‘li aylanuvchi asbob freza bilan ishlov beriladi. Dastgoh sto-liga maqkamlangan detalning harakatlanishi orqali su-rish amalga oshiriladi. Freza aylanma harakatni dast-gohning shpindelidan oladi. YAssi sirtlarni tores va silindrik frezalar yordamida

frezalashga nisbatan an-chagini unumli, chunki tores freza yordamida frezalashda metalni bir necha tishlar bilan bir paytning o‘zida kesish mumkin, shuningdek, katta diametrli ko‘p sonli tishlari bo‘lgan frezalarni qo‘llash imkoni ham bor. Silindrik frezalar yordamida frezalashning ikki usuli mavjud. Birinchi usul — qarama-qarshi frezalash, bunda frezaning aylanish yo‘nalishi surishga qarama-qarshi bo‘ladi (13.2-rasm, a); ikkinchi usul yo‘laki frezalash bo‘lib, bunda frezaning aylanish -yo‘nalishi surish yo‘nalishi bilan bir xil bo‘ladi (13.2-rasm, b).

11.2-rasm. Frezalash sxemalari a-qarama-qarshi frezalash

2. 
   yo‘laki frezalash
   

Bir inchi usulda frezalashda qirindi qalinligi har bir tishning
metallga kirib borishi bilan sekin asta kattalashib boradi. Kesishning boshlang‘ich davrida kesish sirti bo’yicha tishlarning tig‘i bir oz sirpanadi, bu ishlov berilgan sirtda naklep hosil bo‘lishiga va tishlarning o‘tmaslashishiga sabab bo‘ladi.
Ikkinchi usulda frezalashda qirindining qalinligi sekin-asta kichrayib boradi. Unumdorlik va ishlov berilgan sirt sifati birinchi usulga nisbatan yuqori bo‘li-shi mumkin, birrq ikkinchi usulda frezalashda freza tishi kesish chuqurligi bo‘yicha to‘la metallni qamrab oladi va shunday qilib, kesish zarba bilan operatsiyaga oshadi. SHuning uchun ikkinchi usulda frezalashni konstruksiyasi yuqori bikirlikka ega bo‘lgan dastgohlarda amalga oshirish mumkin. Mana shu sababga ko‘ra ikkinchi usulga qaraganda birinchi usul ko‘proq qo‘llaniladi.
Frezalash dastgohlari quyidagi turlarga bo‘linadi:

1. 
   Gorizontal frezalash
   
2. 
   Vertikal frezalash
   
3. 
   Universal frezalash
   
4. 
   Bo‘ylama fryozalash
   
5. 
   Karuselli freza-lash
   
6. 
   Barabanli frezalash
   
7. 
   Maxsus frezalash.
   

Frezalash dastgohlarining birinchi uch turi umumiy maqsaddagi frezalash dastgohlari bo‘lib hisoblanadi; qolganlari yuqori unumdorli turiga kiradi va seriyali, ko‘p seriyali va yalpi ishlab chiqarishda qo‘llaniladi. Gorizontal frezalash va vertikal frezalash dastgohlarining stoliga bitta yoki bir necha detalni qator o‘rnatib, ular bir vaqtda yoki ketma-ket frezalar yordamida ishlov berish mumkin.
Universal frezalash dastgohdari gorizontal frezalash dastgohlaridan farqli o‘laroq buraluvchi stolga ega. Buraluvchi stolga shpindel o‘qiga nisbatan burchak ostida gorizontal holat berish mumkin. Bu esa universal bo‘luvchi kallak yordamida vintli sirtlarga ishlov berish imkonini beradi.
Bo‘ilama frezalash dastgohlarining gorizontal va vertikal shpindellari turli xil vaziyatda joylashgan: bitta gorizontal yoki bitta vertikal shpindelli; ikkita gorizontal; ikkita gorizontal va ikkita vertikal shpindelli bo‘ladi. Bunday dastgohlar katta o‘lchamli (stolning yurishi 8 m va undan uzun) bo‘ladi; ulardan bir vaqtning o‘zida yirik detallarning ikki yoki uch tomoniga ishlov berishda foydalaniladi.
11.3-rasmda bo‘ylama (a) va gorizontal (b) dastgohlarida yuqori unumdorli frezalash ko‘rsatilgan.
Buraluvchi stol 4 hisobigamshlovberilgandetallar 1 va 2ning almashti-rilishi frezalash vaqtida amalga oshiriladi; yordamchi vaqt faqat stolpi orqaga olib ketish va uniburish uchun sarf bo‘ladi xolos, ikkita detalga ishlov be rish uchun vaqt 0,2-0,5 minutdan oshmaydi

11.3-raom. Unumdorligi yuqori bo‘lgan frezalash usullari: 1 va 2 ishlov beriladigan detallar

3. 
   dastgoh stoli
   

2. 
   — buraluvchi stol
   

Karuselli frezalash dastgohlari buraluvchi katta diametrli stolga va vertikal joylashgan bitta yoki ikkita shpindelga ega bo‘ladi. Bu dastgohdarda tores frezalar yordamida yassi sirtlarga ishlov beriladi. Stol aylanayotgan paytda ishlov berila-digan detalg o‘rnatib, ishlov berilgani olib turiladi, shunday qilib, detalga uzluksiz ishlov beriladi, agar dastgohda ikkita shpindelx bo‘lsa, birinchisi bilan zago govka ishlov beriladi, ikkinchisi bilan esa toza ishlov beriladi, Bunday dastgohlar yirik seriyali va yalpi ishlab chiqarishlarda qo‘llaniladi.
Barabanli frezalash dastgohlari bir vaqtning o‘zida detalning paralleL sirtlarini ikki tomonidan ishlov berish umui ko‘llaniladi,
Ishlov beriladigan detallar barabanga o‘rnatiladi. Baraban peshtoq shakilga ega bo‘lib, staninaning ichida aylanadi. Frezalar ikki tomonidan to‘rtta shpindelg bab-kalariga joylashtiriladi. Har tomondagi bittadan fre-zalar xomaki ishlov beradk, boshqalari esa toza ishlov bsradi.

Bu dastgohlarda detallar dastgoh ishlab turgan vaqtda o‘rnatiladi va olib turiladi, shunday qilib frezalash uzluksiz davom etadi. Bunday dastgohlar yuqori unumdor-ligi bilan ajralib turadi va yirik seriyali va yalpi ishlab chiqarishlarda qo‘llaniladi.

Frezalash yarim avtomatlari va avtomatlari yalpi ishlab chiqarishda mayda o‘lchamli detallarni frezalashda qo’llaniladi. Silindrik va toresli frezalashda asosiy vaqt quyidagi formula orqali aniqlanadi:
yoki

bu yerda l — freza bilan ishlov berishning nazariy uzun-ligi mm; i — o‘tishlar soni; S_m

— surish mm/min; S_z

• 
  frezaning bitta tishiga surish, mm; Z— freza tishlarining soni; p —
  

frezaning minutiga aylanishlari soni.
Silindrik frezalashda frezaning kesib olish uzun-ligi l_кес (13,4-rasm, a) quyidagi formula yordamida aniq-lanadi:

bu yerda t — frezalash chuqurligi mm ; D — freza diametri mm.
Simmetrik toresli frezalash uchun (11.4-rasm, b) frezaning kesib olish uzunligi l_кес
quyidagiga teng.

bu yerda b — frezalash kengligi mm;  — frezaning plan-dagi bosh burchagi.
11.4-rasm. Frezalash sxemalari: