S. Y. Yusupov, sh. R. Gulomov, N. B. Nasrullayev

 
5.3.
Kompyuter texnik
ekspertiza
 
Zamonaviy axborot texnologiyalari sohasidagi maxsus bilimlarni 
jalb qilmasdan, kompyuterdan ushbu jinoyatni tayyorlash, amalga 
oshirish 
yoki 
yashirish 
uchun 
foydalanilganda 
kompyuter 

---

148 
ma‘lumotlariga ruxsatsiz kirishni о‗rganish va taftish etish mumkin 
emas. 
Kompyuter texnologiyalari yordamida sodir etilgan jinoyatlar 
ushbu sohada maxsus bilimlarga ega bо‗lgan mutaxassislarsiz tо‗liq va 
obyektiv tekshirilishi mumkin emas. Kompyuter texnologiyalaridan 
foydalanish bilan sodir hollarda maxsus bilimdan foydalanishning asosiy 
protsessual shakli kompyuter-texnik ekspertiza hisoblanadi. 
Buning sababi shundaki, faqat mutaxassisning tahlili apparat 
vositalari, dasturiy ta‘minot va kompyuter ma‘lumotlarini о‗rganishda 
katta ahamiyatga ega. 
Aynan mutaxassis izlanishi qо‗lga kiritilgan apparat, dasturiy 
ta‘minot va kompyuter ma‘lumotlariga dalil bо‗lish uchun qiymat 
beradi. Bunday hollarda tadqiq qilishchining asosiy vazifalari - zarur 
moddiy obyektlarini - axborot tashuvchilarni qidirish, aniqlash, olib 
tashlash va ularni topshirish hisoblanadi. 
Kompyuter-texnik ekspertizasining quyidagi turlari mavjud: 

avtomatlashtirish 
vositalari 
(hisoblash tizimlari, 
ma‘lumotlarni uzatish va nusxalash vositalari) yordamida tayyorlangan 
matnli va grafik hujjatlar (standart va elektron); 

ularning 
faoliyati 
uchun 
zarur 
bо‗lgan kompyuter dasturlari va yordamchi kompyuter ma‘lumotlari; 

video va audio yozuvlar, multimedia formatida taqdim 
etilgan vizual va audio axborot; 

(ma‘lumotlar bazalari) avtomatlashtirilgan saqlash, qidirish, 
ishlov berish va uzatishni ta‘minlaydigan formatda taqdim etilgan 
kompyuter ma‘lumotlari va hujjatlar; 

turli moddiy axborot tashuvchilar (magnit, magnit-optik, 
optik va boshqalar). 
Shunga kо‗ra, kompyuter-texnik ekspertiza quyidagi vazifalarni 
hal qilishi mumkin deb aytiladi: 
1. Moddiy axborot vositalarida mavjud bо‗lgan ma‘lumotlarning 
tо‗liq yoki qisman qayta takrorlanishi va nashr etilishi, shu jumladan 
matn bо‗lmagan shaklda. 
2. Avvallari moddiy axborot vositalarida saqlangan va keyinchalik 
turli sabablarga kо‗ra о‗chirilgan yoki о‗zgartirilgan axborotni qayta 
tiklash. 
3. Muayyan axborotni kiritish, о‗zgartirish, yо‗q qilish yoki 
nusxalash vaqtini belgilash. 

---

149 
4. Kodlangan ma‘lumotlarning parolini bekor qilish, parollar 
tanlash va axborotni himoya qilish tizimini ochish. 
5. Hujjatlarni (fayllarni, dasturlarni) ishlab chiqarish, tayyorlash, 
joylashtirish vositalarini yaratish. 
6. Avtomatlashtirilgan axborot tizimlarining dasturiy-apparat 
komplekslarining 
texnik 
holatini, 
ularning 
sozligini, 
muayyan 
foydalanuvchi uchun moslashtirish imkoniyatini aniqlash. 
Kompyuter vositalari (apparat, dasturiy, axborot) ni ta‘minlash va 
uni har qanday kompyuter tizimlarini ishlab chiqish va ishlatish 
jarayoniga mos keladigan shaklda foydalanish asosida kompyuter 
texnik ekspertizasi turlarining tasniflanishini tashkil etish maqsadga 
muvofiq. Shuning uchun quyidagilarni ajratish mumkin: (ma‘lumotlarni)