S. Y. Yusupov, sh. R. Gulomov, N. B. Nasrullayev

Dasturiy-kompyuter 
ekspertiza 
kompyuterlar
 
dasturiy 
ta‘minotini о‗rganadi. Ushbu ekspertiza dasturiy ta‘minotni quyidagicha 
tahlil etadi: 

dasturiy ta‘minot va uning komponentlarining umumiy 
xususiyatlari;

ishlab chiquvchilar va huquq egalarining tafsilotlari;

---

155 

ishlab chiqarilgan sana, dasturning hajmi;

apparatga qо‗yiladigan talablar, dasturiy ta‘minot qobig‗i va 
ma‘lum bir kompyuterda boshqa dasturlar bilan dasturiy muvofiqligi, 
dasturning ishlashi;

о‗rganilayotgan dastur о‗zgarmaganmi, о‗zgartirilgandan 
sо‗ng olingan dasturning yangi xususiyatlari, vaqti, maqsadlari, 
о‗zgarish tarkibi;

zararli dastur yо‗qmi, uning foydalanish oqibatlari qanday.
Jinoiy ishda haqiqatni aniqlash uchun tadqiqotga taqdim etilgan 
dasturiy ta‘minotning kompyuter tizimini ishlab chiqish va ulardan 
foydalanish qonunlari predmet hisoblanadi. 
Dasturiy ta‘minot va kompyuter ekspertizasining hal etiluvchi 
vazifalari quyidagilardan iborat:

mazkur 
kompyuter 
sistemasining 
tashuvchilaridagi 
dasturning asli va nusxasini aniqlash;

umumiy belgilar asosida dasturiy ta‘minotning guruhga 
tegishli ekanligini belgilash;

mualliflikni aniqlashga olib keluvchi dasturning ma‘lum 
belgilarini aniqlash;

о‗rganilayotgan kompyuter muhiti bilan о‗zaro bog‗liqlikni 
aniqlshga olib keluvchi dasturning ma‘lum belgilarini aniqlash;

operatsion tizimning asosiy belgilarini aniqlash;

dasturiy 
ta‘minotning 
funksional 
xususiyatlarini, 
sozlamalarini, о‗rnatilish vaqtini (mashina tashuvchisiga о‗rnatilish) 
aniqlash va о‗rganish 

dastur obyektining holatini, unga tegishli fayllar tarkibini, 
ularning parametrlarini (hajm, yaratilish sanasi, qurollari), ma‘lumotni 
kiritish/chiqarish usullarini, tur parametrlaridan farqlanishning mavjud 
yoki yо‗qligi;

dastur mahsulotining (dastur mahsuloti, grafik yoki matnli 
fayl shaklidagi) algoritmini tashxis etish;

dastur mahsulotini (algoritmi) ishlab chiqishda qо‗llanilgan 
qurol turlarini aniqlash;

dastur mahsulotini qо‗llab-quvvatlovchi apparat-dastur 
platformalarining turlarini aniqlash;

dasturning ilk holati (masalan, ilk о‗rnatilishdagi) va keyingi 
sodir bо‗lishi mumkin bо‗lgan о‗zgarishlarni (yangilanish, tarkib 
о‗zgarishi) belgilash;

---

156 

dasturiy 
ta‘minotning 
holati 
va 
xususiyatlarini 
о‗zgartirishning 
maqsadi 
va 
shartlarini 
aniqlash 
(ma‘lum 
funksiyalarning atayin о‗zgartirilishi, aniq bir apparat muhitiga 
konfiguratsiyalash);

dasturda о‗zgartirishlarni amalga oshirish usullarini aniqlash 
(masalan, zararli dastur ta‘siri, dastur muhitidagi nosozliklar, ruxsatsiz 
kirish) 

qayta ishlanayotgan ma‘lumotlar (xizmat, tizim fayllari 
tarkibiga kо‗ra), ta‘minlovchi apparat vositalariga asosan dasturning 
xususiyatlari va holatini aniqlash;

dasturiy ta‘minotning harakatdagi faoliyati natijasiga kо‗ra 
mexanizm strukturasini aniqlash;

kompyuter tizimi foydalanuvchisining dasturiy ta‘minotga 
nisbatan bajargan ishlari va oqibatlar о‗rtasidagi aloqani aniqlash.