S. Sofiyev hayot faoliyati xavfsizligi fanidan amaliy mashg’ulotlarini bajarish uchun

15-rasm.
O’t o’chirish vositalari 
Karbonat angidrid 
gazli 
o’t o’chirgichlarda (31-rasm) (OU-2, OU-5, OU-
8 qo’l va OU-25, OU-80 aravachaga o’rnatilgan ko’chma)karbonat angidrid 
(CO
2
) o’t o’chirgich zaryadi hisoblanadi. Ularning tuzilishi bir-biriga o’xshab 
belgidagin son qiymati idishning hajmini litrda ifodalanishini ko’rsatadi. O’t 
o’chirgichlar siqilgan gaz bilan to’ldirilgan bo’lib, tok o’tkazmaydi. Shuning 
uchun ular tok ostida bo’lgan elektr qurilamlarini va katta bo’lmagan yong’inni 
o’chirish uchun mo’ljallangan. O’t o’chirgich po’lat idishning konusli rezbasiga 
sifon nay bilan latun ventil burab qotirilgan. O’tni o’chirishda uni ishlatish 
uchun ventil maxovikni o’ng tomonga oxirigacha beraladi. Uning trubkasidan 
chiqayotgan gaz yonuvchi jismga ventilni ochishdan oldin ro’para qilinadi.
Kukunli o’t o’chirgichlar. Sanoatda OP-1 ―Sputnik‖, OP-1 ―Turist‖, OP-2 
va OP-10 kukunli o’t o’chirgichlar ko’p ishlab chiqariladi. Ularda zaryad 
sifatida quruq kukunlar olinadi. Kukunlar yonish doirasida kislorodni siqib 
chiqarib alangani mexanik ravishda o’chiradi. Ular avtomobillar, ishqoriy tuproq 
metallar, tok ostida bo’lgan elektr qurilmalar, birdaniga tez alanganuvchi va 
yonuvchi suyuqlik va gazlarni o’chirishda qo’llaniladi. Kukunning kamchili –
sovitish xususiyati past. Shuning uchun kukun bilan o’chirilganda qizigan 
jismlar yana alangalanib yonishi mumkin. 
OP-1 ―Moment‖ eng ko’p tarqalgan o’t o’chirgich bo’lib, politelin korpus 
gaz ―dioksid, uglerod‖ to’ldirilgan po’lat idish alyumin membrana, kallakli 
urgich o’rnatilgan qabul qilgich –yurgizish tuzilmasi va kukun sochgichdan 
iborat. Kronshteyn o’t o’chirishni tik vaziyatda mahkamlash uchun xizmat 
qiladi. O’t o’chirgichni ishlatishda uni kronshteynda olinadi va sochish -
yurgizish tuzilmasi bo’yicha uriladi. Gaz idishdan ajralib o’zi bilan kukunni 

---

74 
ilashtirib ketadi va bosim bilan purkagichdan tashqariga sochadi. O’t 
o’chigichning samaradorligi kukunning namligiga bog’liq. Namlik juda katta 
bo’lganda o’t o’chirgichning ish unumi kamayadi.
OP-1 ―Sputnik‖ o’t o’chirgich sig’imi 1.2 l li politelin slindr shaklli idish, 
korpusdan iborat bo’lib, tor va qopqoq bilan berkitilgan. Qopqoq burab 
ochilganda yoniga kukun sochiladi. O’t o’chirish vositalarini ishlatilishi qulay 
bo’lgan joylarda yurish yo’llari to’silmagan yo’laklarga joylashtirish kerak: bir 
qavatli qurilishlarda kirish qismining tashqarishida, ko’p qavatli imoratlarda
qavatlarga kirish moydoni o’rnatiladi. Yong’in o’chirish vositalari chorvachilik 
binolari joylashgan maydonda maxsus taxtalarga (shitlarga) terib qo’yiladi. 
To’siqlar imoratlar orasidagi masofadan 100 m o’tga xavfli materaillar 
saqlanadigan joydan 50 m oraliqda qo’yiladi. Yong’in o’chirish vositalari qizil 
rangga bo’yaladi. Undagi yozuvlar esa oq rang bilan yoziladi. 
Har bir ob’ektda albatta birlamchi o’t o’chirish vositalari bo’lish kerak. Ishlab 
chiqarish binolarini va omborlarini yong’in inventalari bilan ta’minlash 
tashkilotlarning rahbarlarini yoki boshqa javobgar shaxslarga topshiriladi. 
Yong’in inventari va qurilmalarini o’t o’chirishga bog’liq bo’lmagan ishlarga 
qo’llash qat’iy man etiladi. Yong’in o’chirish vositalari ob’ektining maydoni 
va texnologik jarayonlarga qarab hisoblanadi 
 
Nazorat savollari: 
1.Yong’in nimalardan paydo boladi? 
2.Yong’inni qanday asboblar yordamida o’chiriladi? 
3.Yong’in paydo bo’lganda nimalarni ximoya qilish kerak va nimalarni 
birinchi o’rinda olib chiqish zarur?