S sh. Xabibullayev, S. A. Djumayev defektoskopiya va diagnostika

Ijrochilar –
belgilangan tartibda o‘rgatilgan attestatsiyadan 
o‘tgan texnik diagnostika yoki nazorat xizmati mutaxassislaridir, 
ular nazorat qilish va uning natijalariga xulosalar berish huquqiga 
egalar.
Nazorat usuli
(metodikasi) – nazorat qilishning ma’lum prin-
siplarini va vositalarini qo‘llashdir. Bu usul – parametrlarni 
o‘lchash tartibi, ishlov berish, tahlil qilish va natijalarni solishti-
rishdan iborat.
Har bir obyektga uning texnik holatini (TX) xarakterlovchi 
ko‘plab parametrlarni ko‘rsatish mumkin. Ularni foydalanilayot-
gan diagnostika nazorati usuliga bog‘liq ravishda tanlanadi. Ishla-
tish jarayonida texnik holatning parametrlarini o‘zgartirish – yoki 
obyektga tashqi ta’sirlarning ta’siri tufayli yoki uni jarohatlaydigan 
jarayonlar (degradatsion jarayonlar, metallarning eskirishi, korro-
ziyasi, eroziyasi, bo‘shashishi va hokazolar) bilan bog‘liqdir.
Obyektning diagnostika qilinayotgan vaqtdagi parametrlari – 
diagnostik parametrlar deyiladi. Diagnostik parametrlar to‘g‘ri va 
chamalangan bo‘ladi.
To‘g‘ri tuzilish parametri – ishlatilayotgan elementlarning 
yedirilishi, kuchlanishlar natijasida tirqishlar hosil bo‘lishi va hoka-
zolar, to‘g‘ridan to‘g‘ri obyektning texnik holatini xarakterlaydi. 
Chamalangan tashish – parametr – texnik holatni taxminiy 
hisoblangan holati (moylar bosimi, harorati, ishlatilgan gazlarda-
gi SO
2
miqdori va hokazo).
Jihozlarning texnik holatini o‘zgarishi haqida ularni ajratmas-
dan turib diagnostik parametrlar qiymatlari bilan belgilab olinadi 
yoki tajribada aniqlanadi.
Diagnostik parametrlarni tanlab olishni obyektni texnik diag-
nostika qilishning me’yoriy hujjatlari bilan belgilab olinadi, diag-
nostik ma’lumot olishga qarab texnik diagnostika testli va funk-
sional turlarga bo‘linadi. Testli diagnostikada texnik holat 
haqidagi ma’lumotni mos keluvchi testni obyektga ta’siri natijasi-
da olinadi. Testli diagnostikalash buzilmas nazorat qilishning tur-
li metodlarining ishlatilishiga asoslangan bo‘lib, bunday vaqtda 
nazorat qilish qoidasiga asosan ishlamayotgan jihozda amalga 

---

12
oshi riladi. Testli diagnostika jihozlari yig‘ilgan holatida va sochil-
gan holatida amalga oshirilish mumkin.