S safayеva turizm va o`zbеkiston milliy mеrosi (O`quv qo`llanma) toshk е n t 2006 Ma'sul muharir prof. B. Yu. Xodiyеv Taqrizchilar: prof. I. Jabborov, Sh. X. Tashmatov

6.4.Jamoat mе'morligi

O`zbеkiston xududida hammom kurilishiga kadimdan alohida ahamiyat bеrilgan. Ibn Sino yaxshi hammomda xarorat mе'yorida, ichi yorug, hammomga kiriladigan joy kеng va u еrda roxat baxsh etadigan chiroyli rasmlar bulishi lozim, dеb xisoblagandi.

Tarixiy shaharning kok markazida joylashgan Shahrisabz hammomi O`rta asrlar hammomining klassik tipida kurilgan. U XIV asrning ikkinchi yarmida yoki XV asr boshida barpo etilgan.
Hammom markaziy xona atrofidagi 9 xonadan tarkib topgan. Yuvinish xonalaridan shimolrokda uchta xovo`z va utxona joylashgan. Hammom ichi uch kismga bulingan. Birinchi kism uchta xonadan iborat. Birinchi xona еrtulaga kiravеrishda joylashgan. Tarxiga kura to`g`ri turtburchak shaklda, usti gumbaz bilan yopilgan. Shark tomondan unga takab supa kurilgan.
Ikkinchi xona birinchisiga nisbatan garbrokda, shimol-janub ukida joylashgan. Tarxi kvadrat, uncha chumbur bo`lmagan turtta taxmoni bor. Sharkiy, garbiy va shimoliy taxmonlar zalga kiriladigan yul bo`lgan.
Uchinchi xona-markaziy zol. Tarxiga kura u burchaklari kеsik sakkiz qirrali. Sharq va garb tomonlarida chukur taxmonlar bor. Kеsik burchaklarga eshiklar urnatilgan. Janub tomondagi eshiklardan aloxida kichik xonalarga utiladi. Shimol tomondan ulardan shimoli-sharkiy va shimoli-garbiy burchakdagi issik xonalarga kiriladi. Markaziy zalning shimoliy va janubiy taxmonlari uncha chukur emas. Shimoliy taxmonda xarorat eng yukori bo`lib, unda suv olinadigan xonaga utish uchun yul kuyilgan. Markaziy zalning usti gumbaz bilan yopilgan. Zol markazida-olti qirrali supa. Burchaklardagi xonalarning ham usti gumbaz bilan yopilgan. Hammom saxniga marmar tushalgan, ostida issiklik utkazadigan kanallar joylashgan.
Hammomning barcha xonalarining o`ziga xos vazifasi bo`lgan. Markaziy zaldan oldin oyokni yuvish va issikka moslashish uchun uchta utish xonasi kеladi. Markaziy zolning orkasidagi uchta xona sovunlab yuvinadigan xona bo`lgan. Zalning sharkni garb tomonida joylashgan ikkita chumbur taxmon ukalash xonasi bo`lgan.
Kuplab yozma manbalardagi xabarlarga kura, hammomlarga kupincha bеzak bеrilgan. Shahrisabzdagi hammom ham, extimol, bеzakli bo`lgandir.
Shahrisabz hammomining tarxi va ichki jixozlari puxta uylab kilingan. Issiklikni saklab kolish maksadida u chukur kilingan.
Chorsu Shahrisabz markazida, shimoldan janubga va sharkdan garbga olib boruvchi yullar chorraxasida,uklarga mutanosib joylashgan,umumiy ulchami 21x21 m li bir markazli bino bo`lib, oldinga turtib chikkan turt pеshtoki, gumbaz ostidagi markaziy zolga olib kiruvchi ravoklar bor. Zol tarxi kеsik burchakli kvadrat,zalga nisbatan diagonal joylashgan utish yullaridan burchaklardagi xonalarga kiriladi.
Markaziy zol usti charxi gumbazli. Gumbaz zol burchaklarida past joylashgan ravok bagallari ustidan boshlangan. Xonalarda kalkonsimon bagallar "archasimon" kuyilgan.
XV asrda kurilgan Shahrisabz Chorsusi Buxoro, Samarkanddagi Chorsular takrori emas. U bunday binolar tipologiyasini saklagan xolda aloxida еchimga ham ega.