S. S. Muxlisov, G. M. Idiyeva

Ma'lumotlar omboriga murojaat qiluvchi dastur

Endi yuqorida aytilganlarni umumlashtirib, Delphida ma'lumotlar ombori bilan ishlovchi dasturga misol ko’rib o’tamiz. Ushbu dasturda biz standart ma'lumotlar ombori bo’lgan DBDemos dan foydalanamiz (Siz o’zingiz tuzgan ma'lumotlar omborini ham alyas sifatida dasturlarga kiritishingiz mumkin).

Demak, yangi loiha hosil qilamiz va Formalar Dizayneri rejimida formaga BDE sahifasidan TTable, DataAcces sahifasidan TDataSours, Data Controls sahifasidan TDBGrid va TDBNavigator komponentlarini tashlaymiz





24-Rasm. Formalar dizayneri ko’rinishi.

Demak hosil bo’lgan tasvir taxminan rasmdagidek bo’lishiga erishamiz. So’ngra, Tablel (TTable) obyektinig DatabaseName xususiyatidagi ro’yxatdan DBDemosni tanlaymiz, TableName xususiyatidagi ro’yxatdan Animals.dbf jadvalini tanlab, Activ xususiyati qiymatini Truega o’rnatamiz. Endi DataSours komponentining DataSet xususiyatidan Tablelni tanlaymiz. Oxirgi ishimiz DBGridl va DBNavigatorllarning DataSours xususiyatidan DataSoursl ni tanlab, dasturni ishga tushiramiz. Buning uchun biz hech qanday dastur yozmadik va bu


123



beradi.


komponentlarning o’zi ma'lumotlar bilan oddiy amallarni bajarish imkonini





25-rasm. Dasturning bajarilash vaqtidagi ko’rinishi.


NAZORAT SAVOLLARI

1. 
   Delphi dasturlash muhitining tizim zahiralariga talablari.
   
2. 
   Formalar dizaynerining vazifalari.
   
3. 
   Dastur kodi muharriri vazifalari.
   
4. 
   Ob’ektlar inspektori nima?
   
5. 
   Komponentlar to’plamidan nima maqsadda foydalanish mumkin?
   
6. 
   Dastur ishlashi uchun yaratiladigan fayllar.
   
7. 
   Dastur tomonidan yaratiladigan fayllarning vazifalari nimalardan
   

iborat?

8. 
   Delphi muhiti menyulari.
   
9. 
   Yordam tizimidan foydalanish tartibi.
   
10. 
    Loihani boshqarish yo’llari.
    

124

11. 
    Komponent deganda nimani tushunasiz?
    
12. 
    Standart komponentlardan qaysilarini bilasiz?
    
13. 
    Dialogs sahifasiga kiruvchi komponetlar qaysilar?
    
14. 
    System sahifasidagi komponentlar qanday amallar uchun mo’ljallangan?
    
15. 
    OLE tushunchasiga izoh bering.
    
16. 
    DDE ni izohlang.
    
17. 
    DDEning qo’llanilishi
    
18. 
    DDElar orasida aloqa o’rnatish usullari.
    
19. 
    .Delphi dastirlash ti1ida qanday kengaytiri1gan fay1lar ishlati1adi?
    
20. 
    .Delphl oynasi qanday elementlardan tashkil topgan?
    
21. 
    Tayyor dastir nechta asosiy etapdan o'ti1adi?
    
22. 
    Delphi tizimida ishga tushiriladigan modul tuzi1masi qanday ko'rinishda bo'ladi
    
23. 
    Sinfga ta'rif bering va unga miso1lar keltiring.
    
24. 
    .Maydon, usu1lar va xossalar tushunchasiga izoh bering.
    
25. 
    Obyektga ta'rif bering va unga rnisollar keltiring.
    
26. 
    Inkapsulatsiya tushunchasiga izoh bering.
    
27. 
    Polimorfizm prinsipi qanday irnkoniyatini yaratib beradi?
    
28. 
    Delphi vizual komponentalar bibliotekasi (Visual Component Library - VCL) tarkibiga kiruvchi qanday sinf1ar mavjud va ularga izoh keltiring.
    
29. 
    Qanday forma komponentalari bor?
    
30. 
    Standart (Standart) komponentalar palitrasidagi piktogrammalar (tugmachalar) majmuiga izoh keltiring.
    

125





TEST SAVOLLARI


1


Bu qaysi kompanent

1. 
   TRadioButton
   
2. 
   TListBox
   
3. 
   TcomboBox
   

2^^=H Bu qaysi kompanent

1. 
   TScrollbar
   
2. 
   TListBox
   
3. 
   TcomboBox
   

Bu qaysi kompanent

1. 
   TMainMenu
   
2. 
   TPopupMenu
   
3. 
   TlistBox
   

4. A


Bu qaysi kompanent

1. 
   TLabel
   
2. 
   TPopupMenu
   

126

3. 
   TcomboBox
   

5.^=J Bu qaysi kompanent

1. 
   TMemo
   
2. 
   TEd it
   
3. 
   Tlabel
   

6.


OK


Bu qaysi kompanent

1. 
   Tbutton
   

2. 
   Tlabel
   

3. 
   TPopupMenu
   

7.





Bu qaysi kompanent

1. 
   TCheckBox
   
2. 
   Tbutton
   
3. 
   TRadioButton
   

Bu qaysi kompanent

1. 
   TPanel
   

127

2. 
   TRadioButton
   
3. 
   TPopupMenu
   

9. 
   Delphi dasturlash tili qanday muxitda ishlaydi?
   

1. 
   DOS operasionmuxitida
   
2. 
   Windows operasionmuxitida
   
3. 
   Nortonkommanderda
   

9. 
   Delphida Paskal programmani to'ridan to’g’ri ishlatish mumkinmi?
   

1. 
   ha
   
2. 
   Yo’q
   
3. 
   Ba’zi o’zgartirish kiritib ishlatish mumkin
   

9. 
   Delphi muxitida turib qanday kengaytmali fayllarni ko’rish mumkin?
   

1. 
   exe, dpr, pas
   
2. 
   dpr, pas, doc
   
3. 
   dpr, pas
   

9. 
   Save all buyrug’I asosiy menyuning qaysi bandida joylashgan?
   

1. 
   File
   
2. 
   Search
   

128



C)


Run


13 Find buyrug’I asosiy menyuning qaysi bandida joylashgan?

1. 
   Edit
   
2. 
   Search
   
3. 
   View
   

4. 
   Close all buyrug’ining vazifasi nimadan iborat?
   

5. 
   Delphi muxitining asosiy oynasini yopadi
   
6. 
   Delphida ochilgan barcha fayllarni berkitadi
   
7. 
   To'g'ri javob yo’q
   

8. 
   RtoFloa funksiyasining vazifasi nima?
   
9. 
   Satrlarni qo’shish
   
10. 
    belgilarni qo’shish
    
11. 
    matn ko’rinishidagi belgini haqiqiy songa aylantirish
    
12. 
    floattostr funksiyasining vazifasi nima?
    
13. 
    Satrdagi belgilar sonini aniqlash
    
14. 
    Satrdagi ma’lum belgini o’chirish
    
15. 
    Haqiqiy sonni matn ko’rinishiga aylantirish
    

129

14. 
    Delphi dasturlash tilida qaysi takrorlash operatorlaridan foydalanish
    

mumkin?

1. 
   for to do, while wend
   
2. 
   for to do, while do, repeat until, for to downto do,
   
3. 
   To’g’ri javob yo’q
   

14. 
    Modulning IMPLEMENTATION bo'limida nima ishlar qilinadi?
    

1. 
   Tiplar e’lonqilinadi
   
2. 
   O’zgaruvchilar e’lonqilinadi
   
3. 
   Prosedura va funksiyalar beriladi
   

14. 
    Modulning INTERFACE bo’limida nima ishlar qilinadi?
    

1. 
   dasturda ishlatiladigan modullar, tiplari ,o’zgaruvchilar, global o’zgaruvchilar , prosedura va funksiyalar e’lon qilinadi.
   
2. 
   Modul matn iniinisializasiya qiladi
   
3. 
   Lokal o’zgaruvchilar e’lon qilinadi
   

14. 
    Shortint tipining mumkin bo’lgan qiymatlar oralig’ini ko’rsating.
    

1. 
   0..+255
   
2. 
   -128..+127
   
3. 
   0..+65535
   

130

14. 
    Delphidasturida // belgi qanday vazifani bajaradi?
    

1. 
   O’zlashtirish operatori vazifasini
   
2. 
   Sikl boshini
   
3. 
   Izoh yozish
   

22 Delphida qanday mantiqiy amallarishlatiladi?

1. 
   And, or, not
   
2. 
   And, xor, not
   
3. 
   And, xor, or, not
   

23.Tuzilgan proektga yangi forma qo’shish uchun nima qilinadi?

1. 
   Asboblar panelidan New Form tugmasinibosishbilanyoki Shift+F12 tugmalarinibosishbilan
   
2. 
   F12 tugmasinibosishbilan
   
3. 
   To’g’ri javob yo’q
   

131



GLOSSARIY