S. R. Matiyazova, G. D. Adilova

 
 
 
 
 
 
 
 
III BOB. SUG’URTA MAHSULOTINI JISMONIY VA YURIDIK 
SHAXSLARGA SOTISH TEXNOLOGIYASI 
 

---

49 
3.1 Sug’urta polisini jismoniy va yuridik shaxslarga sotish tartibi 
Sug‘urta polisi 
- ideal ko‘rinishga ega bo‘lib, soxtalashtirib bo‘lmaydigan 
yorliqlarga ega bo‘lishi kerak. Sug‘urta polisida barcha ma’lumotlar qamrab 
olingan bo‘ladi, shu bilan bir qatorda sug‘urta polisida sug‘urtalanuvchining 
faoliyati bilan bog‘liq bo‘lgan ma’lumotlar, sug‘urta polisi taqdim qilingan sanasi, 
tugash muddati va boshqalar aks ettirilgan bo‘lishi mumkin.
16
Fuqarolarga tegishli mulklarni sug‘urta qilish bo‘yicha shartnoma tuzish 
ularga o‘rnatilgan shakldagi sug‘urta polisini berish orqali rasmiylashtiriladi. Bu 
yerda mulklarning turi (uy mulki, uy-joy, hayvonlar, transport vositasi (kasko), 
avtomobilning o‘zini, haydovchisini va yukni birgalikda sug‘urta qilish (avto-
kombi) e’tiborga olinadi. 
Sug‘urta polisi nusxa oluvchi qog‘oz asosida aniq va ko‘zda tutilgan barcha 
ma’lumotlarni ko‘rsatgan holda to‘ldiriladi. Moboda, polisda qaysidir grafa 
to‘ldirilmasdan qolsa, u holda o‘sha joyga chiziqcha qo‘yiladi. Polisni 
rasmiylashtirish chog‘ida unga tuzatishlar kiritish, sug‘urta qildiruvchining ismi va 
familiyasini qisqartirilgan holda yozishga yo‘l qo‘yilmaydi. Agar sug‘urta polisini 
yozishda xatoliklarga yo‘l qo‘yilsa, u holda unga “buzilgan” degan yozuv yoziladi 
va uning o‘rniga yangi blanka to‘ldiriladi hamda buzilgan polis sug‘urta agentining 
hisobotiga tikiladi va sug‘urtalovchiga topshiriladi. 
Sug‘urta qildiruvchining sug‘urtalangan transport vositasi o‘rniga boshqa 
transport vositasini olgan taqdirda sug‘urta shartnomasi qaytadan tuziladigan 
bo‘lsa, bunday holatda sug‘urta qildiruvchiga o‘rnatilgan tartibda to‘ldirilgan yangi 
sug‘urta polisi beriladi. Eski sug‘urta polisini sug‘urta qildiruvchi sug‘urta 
agentiga qaytarishi shart. Sug‘urta agenti o‘z navbatida sug‘urta qildiruvchi 
qaytarib bergan sug‘urta polisini va yangidan rasmiylashtirigan sug‘urta polisining 
nusxasini sug‘urtalovchiga topshiradi. Bunday holatlarda yangidan berilgan 
sug‘urta polislarida oldingi polisning raqami, uni amal qilish muddati hamda 
16
Insuranse: Principies and Practice. Compiled by David Bland, The Chartered Insuranse Institut, Great 
Britain,1993, 325pp 

---

50 
sug‘urta qilingan transport vositasining turi va markasi ko‘rsatilgan holda “Qayta 
rasmiylashtirilgan” deb belgi qo‘yiladi. 
Sug‘urta shartnomasi amalda bo‘lgan davrda sug‘urta qildiruvchi sug‘urta 
polisini yo‘qotib qo‘ysa, uning yozma arizasiga asosan unga sug‘urta polisning 
dublikati beriladi. Dublikat sug‘urtalovchida saqlanayotgan sug‘urta agentining 
hisobotidagi yo‘qotilgan sug‘urta polisi nusxasi asosida rasmiylashtiriladi. 
Dublikatga 
quyidagi 
yozuv 
yozib 
qo‘yiladi: 
“________________ 
seriyali___________ - raqamli yo‘qotilgan sug‘urta polisi o‘rniga berildi”. 
Sug‘urta polisi sug‘urta qildiruvchiga, agar u sug‘urta mukofotini naqd pul 
bilan to‘lasa, sug‘urta shartnomasi tuzilishi bilanoq beriladi. Agar sug‘urta 
mukofoti naqd pulsiz shaklda to‘lanadigan bo‘lsa, sug‘urta polisi sug‘urta 
mukofoti sug‘urtalovchining hisob raqamiga kelib tushgandan so‘ng 3 kundan 
kechiktirmasdan sug‘urta qildiruvchiga beriladi. 
Fuqaroning xohishaga ko‘ra mulkiy sug‘urta shartnomasi, sug‘urta 
mukofotini nafaqat naqd pul to‘lash, balki naqd pulsiz shaklda, ya’ni sug‘urta 
qildiruvchining ish joyi buxgalteriya orqali yoxud hisob raqamidan pul o‘tkazish 
yo‘li bilan tuzilishi mumkin. Bunday sug‘urta shartnomasini tuzish quyidagi 
tartibda amalga oshiriladi. 
Sug‘urta qildiruvchi fuqaro belgilangan shakldagi blankada o‘zi mehnat 
qilayotgan korxona yoki tashkilot buxgalteriyasiga uning nomiga hisoblangan ish 
haqidan sug‘urta mukofotini to‘lashni ko‘rsatgan holda yozma topshiriqnoma 
beradi. Topshiriqnomada fuqaroga tegishli mulkning turi, sug‘urta to‘lovi miqdori 
va sug‘urta qildiruvchining qaysi oydagi oylik ish haqidan sug‘urta mukofoti 
to‘lash uchun pulni ushlab qolish lozimligi aniq bayon etiladi. Sug‘urta 
qildiruvchining topshirig‘iga muvofiq u ishlayotgan tashkilot buxgalteriyasi uning 
oylik ish haqidan sug‘urta mukofotini ushlab qolishi va bu mablag‘ni 
sug‘urtalovchining hisob raqamiga o‘tkazishga majbur. 
Agar qandaydir sababga ko‘ra sug‘urta qildiruvchi o‘z mulkini sug‘urta 
qilish bo‘yicha shartnomani tuzish to‘g‘risidagi qarorini o‘zgartirsa, sug‘urta 

---

51 
mukofoti to‘langunga qadar tashkilot buxgalteriyasiga topshiriqni bekor qilish 
bo‘yicha yozma topshiriq berishi mumkin. 
Sug‘urta agenti o‘zi rasmiylashtirgan sug‘urta polislari va boshqa 
hujjatlarning to‘g‘riligini tekshirish (tarif stavkalarini qo‘llanilishi, sug‘urta 
mukofotini hisoblanishi va boshqalar) uchun ularni sug‘urtalovchiga taqdim etishi 
mumkin. Hujjatlarning to‘g‘ri rasmiylashtirilganligini ko‘zdan kechirish bevosita 
sug‘urta agenti ishtirokida amalga oshiriladi. Agar tekshirish natijasida hujjatlarni 
rasmiylashtirish bo‘yicha kamchiliklar aniqlansa, ularni zudlik bilan bartaraf etish 
choralari ko‘riladi.
Sug‘urta agenti sug‘urta qildiruvchi fuqarolar ishlayotgan tashkilot 
buxgalteriyasida u tomonidan topshirilgan topshiriq ro‘yxat nusxasida zaruriy 
qaydlar amalga oshirilganligini tekshirish shart. Ya’ni ushlab qolingan va 
o‘tkazilgan sug‘urta mukofotlari umumiy summasi to‘g‘risidagi ma’lumotnoma 
to‘ldirilganligi, sug‘urta mukofotini oylik ish haqidan ushlab qolish bo‘yicha 
topshiriq bergan barcha sug‘urta qildiruvchilar uchun hisoblangan sug‘urta 
mukofoti sug‘urtalovchi hisob raqamiga to‘liq ko‘chirilganligi va pul ko‘chirishni 
amalga oshirgan buxgalterning imzosi mavjudligi tekshirib ko‘riladi. Moboda u 
yoki bu fuqaro uchun sug‘urta mukofoti summasi ko‘chirilmagan bo‘lsa, uning 
sabablari ko‘rsatiladi (masalan, “ishdan bo‘shagan”, “ish haqi hisoblanmagan”, 
“topshiriq bekor qilingan”). 
Sug‘urtalovchining hisob raqamiga sug‘urta mukofoti kelib tushgandan va 
sug‘urta agenti tomonidan sug‘urta qildiruvchilar mehnat qilayotgan tashkilot 
buxgalteriyasidan topshiriqnomalar ro‘yxati nusxasi olingandan so‘ng sug‘urta 
polislari shartnomaning amal qilish muddati va sug‘urta mukofoti to‘langan sana 
ko‘rsatilgan holda to‘liq rasmiylashtiriladi. Sug‘urta polisini sug‘urta qildiruvchiga 
topshirish kuni polis berilgan sana sifatida qayd etiladi. 
Topshiriqnoma bergan fuqaro uchun sug‘urta mukofoti to‘lanmagan taqdirda 
bu shaxs uchun sug‘urta shartnomasi tuzilmagan hisoblanadi. 
Agar fuqaro mulkini sug‘urta qilish bo‘yicha shartnoma sug‘urta mukofotini 
naqd pulsiz shaklda to‘lash va sug‘urta polisini taqdim etish bilan bir vaqtning 

---

52 
o‘zida sug‘urta mukofotlarini to‘langanligi to‘g‘risidagi topshiriqnomani olgan 
bo‘lsada, ammo sug‘urta mukofoti haqiqatda pul ko‘chirish yo‘li bilan 
o‘tkazilmagan bo‘lsa, u holda sug‘urta polisining nusxasiga tegishli ma’lumot qayd 
etiladi. Bundan tashqari sug‘urta agenti sug‘urta mukofoti to‘lamagan shaxsga 
berilgan sug‘urta polisini qaytarib olishi va uni sug‘urtalovchiga topshirishi shart. 
Sug‘urta mukofotini naqd pulsiz shaklda to‘lash yo‘li bilan fuqaroga tegishli 
mulkni sug‘urta qilish bo‘yicha shartnoma tuzilayotganda sug‘urta agenti mazkur 
sug‘urta turining ixtiyoriylik tamoyiliga asoslanishiga qat’iy rioya etishi zarur. 
Sug‘urta mukofotini oylik ish haqi hisobidan to‘lash to‘g‘risidagi topshiriqnoma 
sug‘urta qildiruvchi tomonidan shaxsan imzolanishi lozim. 
Sug‘urta polisi sug‘urta mukofotini oylik ish haqidan to‘lash bo‘yicha 
topshiriqnoma bergan fuqaroning oila a’zolaridan birining nomiga ham yozilishi 
mumkin, ammo bu haqda to‘lov topshiriqnomasida tegishli yozuv qayd etilgan 
bo‘lishi zarur. Sug‘urtalovchining jismoniy shaxslar mol-mulkini sug‘urta qilish 
qoidalarida mulkni ko‘rikdan o‘tkazib, keyin sug‘urtaga qabul qilish zarurligi 
ko‘rsatilgan bo‘lsa, u holda sug‘urta agenti bu qoidagi rioya etishi kerak. 
Sug‘urta shartnomasi qaysi muddatga tuzilgan bo‘lsa, shartnoma kuchga 
kirgan sanadan to u amalda bo‘lgan sanagacha davom etadi, ya’ni kuchga kirgan 
sanadan bir kun oldin tugaydi. Masalan, sug‘urta shartnomasi 1 yil muddatga 
tuzildi va 2015-yil 5 oktabrda kuchga kirdi. Uning amal qilish muddati 2016-yil
4 oktabrda tugaydi. Bayon etilgan mazkur tartib ilk marta tuzilayotgan sug‘urta 
shartnomalari yoki oldin tuzilgan va amal qilish muddati tugagandan so‘ng yangi 
muddatga rasmiylashtirilayotgan shartnomalar uchun qo‘llaniladi. Shuningdek, 
bunday tartib sug‘urta summasi miqdori oshishi bilan bog‘liq qo‘shimcha 
shartnomalarni imzolashda ham qo‘llaniladi. 
Transport vositasini sug‘urta qilishda sug‘urta shartnomasi, agar bu transport 
vositasi avtosalondan sotib olinayotgan bo‘lsa, shu zahoti shartnoma 
rasmiylashtiriladi, ammo uning kuchga kirishi transport vositasini haqiqatda olgan 
kundan 
boshlanadi. 
Hayvonlar 
kasalliklardan 
nobud 
bo‘lgan holatda 
sug‘urtalovchining sug‘urta tovonini to‘lash majburiyati sug‘urta shartnomasi 

---

53 
kuchga kirgandan so‘ng 10 kundan keyin boshlanadi. Masalan, 15-yanvarda 
sug‘urta mukofotini naqd pul to‘lash yo‘li bilan tuzilgan sug‘urta shartnomasi 
bo‘yicha sug‘urtalovchining javobgarligi 26-yanvardan boshlanadi. Biroq 
sug‘urtalovchining kasalliklardan nobud bo‘lgan hayvonlar uchun sug‘urta 
tovonini to‘lash majburiyati 6-fevraldan, ya’ni sug‘urta shartnomasi kuchga kirgan 
kundan 10 kun keyin boshlanadi.