а)
16.18-расм. Контактсиз сельсин:
а — конструктив схемаси; 6 — уланиш схемаси.
298
рами ва бу кузгатиш чулгами ук,ига тик булган иккиламчи уч фазали чулгам урнагилади. Бирламчи чулгам ук,и ротор валига параллел булади. Сельсин роторида чулкам булмай, у киялаб кетган магнит- мас катлам билам икки булакка б^линган пулат цилиндрдан иборат булади. Бу магнитмас к,атлам магнит ок>им йуналишини 90° габура- ди. Контактсиз сельсинлар ёрдамида датчик валидаги хдракатни приёмник вал и га узатиб, уни такрорлаш схемаси 16.18-расм, б да курсатилган. Бунда роторни берилган бурчакка буриш билам уплати магнит оким иккиламчи чулгамнинг \ар бир фазасида э. ю. к. косил к.илади. Бу э. ю. к. к,иймати роторнинг берилган бурчагига бурилиши \олати билан аникданади. Шундай цилиб, датчик рото- рини айлантириш билан приёмник ротори унга такушд килиб айла- на бошлайди.
Контактсиз датчик ва мантикий элементлар
Автоматикада ишлатилаётган реле ва контактор сингари аппа- ратларнинг айрим камчиликлари тугрисида юкорида айтилган эди. Бундам аппаратларнинг уланиш сони, айник,са, комплекс автомат- лаштирилган объектлар, яъни масалан, стаиокларнинг автоматик линиялари ва шу кабиларда куп булгани учун, уларнинг хизмат цилиш муддати бирмунча к,иск,аради, Хакикатан, хизмат даври 10 млн уланиш булган реле минутига бир марта уланса, 20 йил хизмат Килади, секундига бир марта уланганида эса факдт 4 ой хизмат килади. Демак, автоматлаштирилган электр юритмаларда контактсиз аппарат ва мантикий элементлардан фойдаланиш билан юкори техник ва икдисодий курсаткичларга эришиш мумкин. Контактсиз алмашлаб улагич ва мантикий элементлар, купинча, электрон ас- боблар, ярим утказгичлар, ферромагнетиклар ва реле-контактор каби аппаратлардан иборат булиб, уларнинг вольт-ампер характеристикам кескин узгарувчан характерга, яъни иккита тургун долатга эга булади. Демак, бу элементларни, маълум шароитда бир тургун холат- дан иккинчисига кескин равишда контактсиз утказиш мумкин. Контактсиз элементлар ихчам, кичик кучланишларда ишлаш имконига эга, фойдали иш коэффициенти катта ва механик зарбларга чидам- ли булиб, автоматик системаларда улардан фойдаланиш жуда кулай булади. Уларнинг асосий камчилиги айрим нусхаларининг турли характеристикага эгалиги ва параметрларининг хароратга ботик- лигидир.
расмда триод лампаларидан тузилган икки тургун холатли триггер схемаси курсатилган. Бунда триггернинг нормал (тургун) холати деб бир триоднинг очиклигида иккинчиси берк булган холати, унинг бекарор холати деб эса ундаги иккала триоднинг хам очик булган пайтидаги холатига айтилади. Агар дастлабки холатда Л1 триод
299
и
+ 0-
очик, Лг триод берк деб фараз кидинса, у *олда триггернинг бу тургун колати, таш^и сигнал булмаган такдирда, Я3 ва /?4 карши- ликларидан олимадиган мусбат тескари богланишлар туфайли ишон- чли сакданади. Бу х,олатда чик,иш 2даги сипит t/ 2 нинг киймаги ток манбаидаги мусбат кучланишга тахминаи тент, нъни U4H-I U булгани учуй чикиш / даги сигнал U = U— /а|Л, нинг кдймати и,мг2 га нисбатан кичик булали. Триггернк бошца туррун цолатга утказиш учун очик, триод Л1 нинг кириш кисмига бирор сигнал бериб, уни беркитиш керак. Бунинг учун эса турига ёки анодига манфий потенциалли сигнални ёки булмаса, унинг катодига мусбат сигнални бериш кифоя. 16.19-расмдаги триггерни бошда гур- Fyn \олатга утказиш учун Л{ нинг катодига конденсатор С3 оркдли мусбат кириш сигнали берилади. Бунда Л1 анодидаги ток кийма- ти камайиб, ундаги кучланиш эса ортади. Л, анодидаги кучланиш- нинг ортиши С, ва Л, оркдли Л2 турига берилади ва натижада ик- кинчи лампадам дам ток ута бошлайди. Л2 аподидан /2 ток утиши билан ундаги кучланиш U 2 нинг киймати /2Д, дисобига камаяди, яъни U 2 — U — laR7 булади. £7^ нинг камайиши С2 ва /?4 ордали Лх турига таъсир этиб, /, дийматини янада камайтиради ва доказо.
Триод турларига берилувчи мусбат тескари зурлиги сабабли триггер бир онда (бир неча микросекундда) бир туррун долатдан иккин- чисига утади. Транзисторлардан тузилган триггерлар дам юдорида- ги сингари принципда уз туррун долатларини узгартиришлари мум- кин. Триггерлар билан турли сигналларни санаш, уларни хотирада садлаб долиш имконлари олинади.
Do'stlaringiz bilan baham: |