Узгармас тезлик билан айланаётган якордаги коллектор плас- тинкалари ку'згалмас \олатдагк чуткадан сиргалиб утиб, у билан кетма-кет контактда буди б туради.
расмда чутка билан коллскториинг: а — факдт биринчи пла- стинкаси; б — биринчи на иккинчи пластинкаси на в — фацат ик- кинчи пластинкаси контактда булган, яъни чулгам секциясииинг коммутация бошланишидаги, уртасидаги ва тугалланганидаги \олат- лари курсатилган. 4.5-расм, б га биноан якорь чулгамининг бирнн-
4.5-расм. Тугри чизикди коммутация даиридл киска туташган
сскииядаги токнинг узгариши.
32
чи ва иккинчи рак.амли коллектор пластинкалари билан туташган секцияси, бир дакик,а булса кам, чутка оркали киска туташиб к,ола- ди. Шу билан бирга, чутканинг 4.5-расм, а даги колатида коллек- торнинг биринчи ва иккинчи пластинкаларига туташган секция якорь чулгамининг бирор параллел шохобчасига теги шли булади,
расм, в даги колатида эса чулгамнинг бошк,а параллел шохобчасига тегишли булиб колади. Чутканинг коллектор бир пластин- касидан иккинчисига утиши натижасида секциянинг бирор параллел шохобчадан иккинчисига утиб колиши ва бу секциянинг киска туташиб колишидаги жараёнлар биргаликда коммутация деб ата- лади. Даставвал, киска туташган секциянинг магнит индукция ноль, яъни 5=0 булган пазларга жойлашган деб фараз килиб, коммутация жараёни текширилади. Бунда 4.5-расм, а га биноан, параллел шохобчадаги ток /н деб олинса, коллекторнинг биринчи пластинка- сига иккита параллел шохобчанинг учлари улангани сабабли чутка- га келадиган токнинг киймати 2/й булади. Чутканинг 4.5-расм, б даги колатига биноан киска туташиб колган секцияда 5=0 булга- ни учун унда э. ю. к. ва, демак, ток \ам косил булмайди.
Чутканинг 4.5-расм, в даги колатида эса 1 ва 2-ракамли коллектор пластинкалари билан уланган секция бошка параллел шохоб- чага тегишли булиб колгани сабабли ундаги ток тескари йуналишга эга. Демак, коммутация даврида киска туташган секциядаги токнинг йуналиши ва киймати +/я дан — /я гача узгаради. К,иска ту- ташган секцияда токнинг кескин узгариши сабабли унда узиндук- ция ёки реактив деб аталувчи э. ю. к. ер х,осил булади. Бу реактив э. ю. к. Ленц принципига биноан, киска туташган секциядаги токнинг узгаришига тескари таъсир курсатади. К,иска туташган чул- гамга реактив э. ю. к. дан ташкари коммутацияловчи э. ю. к. ек кам гаъсир этиши мумкин. Кутблардаги асосий магнит окимнинг киска туташган секция билан кесилиши натижасида косил булган э. ю. к. коммутацияловчи э. ю. к. деб аталади. Коммутация даврида киска туташган секциядаги ток / нинг узгариш конунини аникдаш макса- дида даставв^ унинг йуналишини 4.6-расм, о даги сингари булади деб, киска туташган секиияга таъсир этувчи э. ю. к. лар йигиндиси- ни нолга тенг, яъни ек + ер = 0 ва чутканинг кенглиги коллектор пластинкасининг кенглигига тенг булади деб кабул килипади. Агар чутка билан коллекторнинг биринчи пластинкаси орасидаги ут кинчи каршиликни г, иккинчиси орасидагини г2 деб олинса, у ко^да бу каршиликлар билан контакт юзалари Ft ва F2 лар куйидаги про-
порцияга эга булади, яъни ~= у-- 4.6-расм, а га биноан Ft нинг киймати коммутация бошланганидан сунг утган вакт t га пропор- ционал, яъни F] = / деб кабул килинса, F2 ниш киймати F2 = Т- t булади, бунда Т — коммутация даври.
Do'stlaringiz bilan baham: |