о о
ИЧf
|4 rvtvx .
ИЧ2
ИЧ3
ИЧ+
-лФл_4_|
И 4s
_tvVx_j4_
ич6
-^vbo_|4_
м^ч
17.18.-раем. Уч фазали куприк схема-
сида уланган магнит кучайтиргич —
мотор системасининг схемаси
33!
Бу турриланган ток ёки
кучланишнинг уртача кийма-
тини ростлаш учун тиратрон
турига бериладиган потенци-
алиинг к,ийматини ва фазаси-
ни узгартириш лозим.
Хаки катан, тиратрон тури-
га маълум кийматли манфий
потенциал бериб, уни ёндир-
маслик, яъни ундан токни
утказмаслик мумкин. Бунда
тиратрон анодидаги мусбат
потенциал канча катта булса,
уни ёндирмаслик учун турга
бериладиган манфий потен-
циал \ам нисбатан кагга була-
ди. 17.20-расмда анодига си-
нусоидал кучланиш берилган
тиратронни гуридаги манфий
потенциал критик киймати
U нинг узгариши курсатилган. Агар турдаги потенциал киймати
UJiT> UK булса, у холла тиратрон ёна олмайди ва аксинча.
Р|7.2<5-расмда тиратрондан утган турриланган ток ёки кучланиш кий,маги аноддаги кучланишнинг штрихланган кисми билан курсатилган. Демак, турга бериладиган потенциал фазасини анодцагига нисбатан гурли а бурчакларга суриш билан тиратрондан утган ток ёки кучланиш уртача кийматини ростлаш имкони олинади.
Турга бериладиган потенциаллар фазасини узгартириш учун тур- ли типдаги фаза силжитгичлар кулланилади. Фаза силжитгич сифа- тида илгарилари иидукцион машинадан иборат фаза ростлагичдан фойдаланилган булса, \озирги найтда, купинча, стати к фаза сил- житгичлардан фойдаланилади. 17.19-расмда индуктив клршилиги
17.19-расм Элир систсмаси бош
занжирпинг схсмаси.
17.20-расм Тиратрон турига бериладиган потенииалнинг берилган
фазасида ундан утувчи турриланган токнинг киймати.
332
17.21-расм. Индуктив карши-
лиги узгартириладиган куприк
схемалари фаза силжитгичнииг
вектор диаграммаси.
17.22-расм. Ьошкдрилуичи симобли тугрила-
гич-моюр еистемаси бош занжирининг
схемаеи.
узгартириладиган куприк схемали статик фаза силжитгичнииг схе- маси курсатилган. Фаза силжитгичнииг иккига елкаси трансформатор ТР} нинг иккиламчи чулгами 5 дан иборат булиб, учинчи елкаси актив Rr туртинчиси эса индуктив Х] кдршиликлардан иборат булади.
Бунда кдшмати ростланувчи индуктив кдршилик Xt сифатида дроссель Д нинг иш чулками олинади. Фаза силжитгичнииг аб ди- агоналига тиратронлар тури ми ток билан таъминлончи трансфор- матори ТРЪ нинг бирламчи чулгами уланган булиб, унга Ui6 кучла- ниши берилади. 17.21 расмда фаза силжитгичнииг вектор диаграммаси курсатилган. Бунда UAC — трансформатор чулгамидаги кучланиш вектори булиб, унинг к,иймати UAC = ItXt + /,Л, = const булгани учун Xi к,ийматининг узгариши билан t/fi кучланиши век- торининг б нуктаси Ui6 радиусли ярим дойра буйича силжийди.
Демак, а ва б нукдалардан олинадиган кучланишнинг к,иймати узгармас, фазаси эса UAC га нисбатан мос ёки 180° гача фарк, к,ила- ди. Шунга биноан тиратрон турига берилувчи кучланишнинг фазаси UAC га ва, демак, тиратрон анодидаги кучланишнинг фазасига нисбатан \ам 180° гача фарк, к,илиши мумкин. Элир системасининг техник-икдисодий курсаткичлари Г—М никига нисбатан паст булгани учун ундан деярли фойдаланилмайди. Амалда бошкдрилувчи симобли тугрилагич ва мотордан иборат булган БСТ—М деб аталувчи
333
иои электр юритма систсмасидан кенг фойдаланилади. 17.22-расм- да БСТ—М системасининг бош занжир схемаси курсатилган. Бу системада \ам симобли тугрилагич турига бериладиган кучланиш фазасини анод кучланиши фазасига нисбатан узгаргириш учун турли типдаги фаза силжитгичлардан фойдаланилади.
расм, а да юк;оридаги системаларга нисбатан анча юк;ори техник-икдисодий курсаткичларга эга булган тиристор-мотор сис- темаси курсатилган. Бунда якорь токи буйича манфий ва кечикти- рилган тескари бошкдришга биноан ишга тушириш токи берилган к,ийматда сакданиб, бу билан жараённинг жадал утиши таъминла- нади. Бундай тескари бошкдриш учун магнит кучай гиргичнинг бош- Кариш чулгами ва стабилитрондан фойдаланилиб, улардан олинган сигнал бошкариш блокига берилади. Мотор электродинамик усул билан тормозланиб, бунинг учун электр тармогидан гиристорлар- нинг бекитилиши билан (контактсиз равишда) ажратилган унинг якорь занжири тормозлаш тиристори Т билан R кдршилигига ула- нади. Демак, тиристор-мотор Т—М системали электр юритмани ишга тушириш, частотасини ростлащ ва тормозлаб тухтатиш каби жараёнларининг контактсиз аппаратлар билан бошкдрилиши са- бабли унинг техник ва иктисодий курсагкичлари \ам нисбатан юк,ори булади. 17.23-расм, б да \ар бир фазадаги тиристорнинг очилиш бурчагини бошк,арувчи фаза силжитгич схемаси курсатилган.
334
Маълумки тиристордан утади-
ган тугриланган ток ёки кучланиш
цийматини ростлаш учун унинг
бошкдриш электродига берилув-
чи мусбат потенциал фазаси а ни
унинг анодидаги кучланиш фаза-
сига нисбатан узгартириш керак.
Бунинг учун магнит кучайтиргич
МК нинг бошкдриш чулгами 1—2
га берилувчи узгармас ток к,ий-
матини узгартириш кифоя. Агар
1—2 га ток берилмаса, Л/А'туйин-
маган \олатда булади. Унинг иш
чулгамининг индуктив кдрши-
лиги Rt га нисбатан жуда катта
булиб, трансформатор чулгамида-
ги кучланиш асосан иш чулгами-
да \осил булгап кучланиш тушу-
вига сарфланади. Бунда R{ даги
мусбат потенциал жуда кичи к
к;ийматга эга булиб, тиристор берк
\олда булади, яъни ундан ток
утмайди. Агар 1—2 га берилувчи
ток к,ийматини купайтирилса, у
\олда МК туйиниб иш чулгами-
нинг индуктив ^ кдришлиги Rt
га нисбатан кичик булиб колади.
Бунда R{ дан олиниб тиристор-
нинг бошкариш электродига бе-
риладиган мусбат потенциал кат-
та кийматга эга булиб, тиристор очилади. Демак, МК нинг бошкд-
риш чулгамидаги токни узгартириб унинг туйиниш моментини
узгартириш ва, демак, тиристорнинг очилиш бурчагини, яъни ун-
дан утадиган ток киймагини ростлаш имкони олинади (17.23-расм,
б), бунда: ТР} — тиристорнинг бошкдриш электроди занжирини ток
билан таъминловчи трансформатор; Вг — магнит кучайтиргичининг
иш чулгамидан бир томонлама ток угишини таъминловчи вентиль;
й, — тиристор бошкдриш электроди занжирини унга хавфли булган
тескари, яъни манфий потенциалдан \имояловчи вентиль; R2 —
бошкдриш электродига берилувчй мусбат потенциал кийматини
чегараловчи кдршилик.
расмда тиристорли частота узгартгичли ва киск,а туташти- рилган роторли асинхрон мотордан иборат электр юритма систе- масининг бош занжири курсатилган. Бу система билан моторни
17.24.-раем. Тиристорли частота
узгартгич-киска туташтирилган
роторли асинхрон мотор систсмаси
бош занжирининг схсмаси.
335
ишга тушириш, реверслаш, айланишни частотами узгартириш усу- лида ростла ш ва рекуперация усулида у ни тормозлаб секинлашги- риш жараёнларини контактсиз аппаратлар воситасида бошкариш имкони олинади. Бунимг учуй даставвал частотаси 50 герц булган злектр тармогидаги кучланиш бошцарилувчи тугрилагич БТ билам тугриланиб ростламувчи Uv кучланишга айлантирилади. Сунгра дроссель билан текисланган ва киймати ростланиш имконига эга булган узгармас ток кучланиши Ua мустакил инвертор МИ га берилади. Демак, мустакил имвертордаги тиристорларми бошкариш электрод- ларига турли частотадаги мусбат импульсларни бериб мотор учум частотаси М. П. Костенко ифодасига биноан ростламувчи уч фаза- ли кучланишларни олиш мумкин. Бунда моторга берилувчи кучланиш частотаси / нимг киймати тиристорларни очиш учун берила- диган мусбат потенциал имнульсларининг частотаси/^ билан аник,- ланади, яъии /=/имп булиб, кучланиш к,ийматини узгартириш учун эса бошкарилувчи тугрилагич БТ ни очилиш бурчаклари ёки трансформатор трансформация коэффициентами узгартириш керак. Схе- мадаги С конденсатори фильтр вазифасини бажаришдан гашкари, моторнинг генератор режимида унта керак булган магнит окимини Х.ОСИЛ килувчи манба вазифасини \ам бажаради. Моторнинг генератор режимидаги Электр энергиясини рекуперациялаш учун ун- дан олинган уч фазали ток даставвал вентиль В лар билан узгармас токка айлантирилади. Сунгра бу узгармас токни Т2 тиристорлари билан уч фазали токка айлантириб трансформатор оркали электр тармотага узатилади. Иккинчи комплектдаги тиристор ларни очилиш фаза кстма-кетлигини узгартириб, моторни реверслаш имкони хам олинади.
Таклидчи электр юритма системалари
Кичик кувватли улчаш орган и билан берилган механик харакат- ни такдид этиб, уни берилган аникдикда такрорловчи катта кувват- ли юритма гакдидчи электр юритма деб аталади.
Демак, гакдидчи электр юритма, асосан, буйрук берувчи датчик ва уни кабул цилиб, такрорловчи-приёмник элементларидан ибо- рат булади. Х,озирги пайтда, бундай электр юритмадан копирлаш (такдид килиш) станокларидаги кескични модель профили ёки чиз- мадаги чизикдар буйича, радиолокация курилмасидаги антенна ва астрономия курилмаларидаги телескопии осмондаги объект буйича харакатлантириш ва шу кабиларда кенг фойдаланилади. Такдид- чи электр юритмаларни уз-узидан ва ташки тескари богланишлар билан синхронланувчи юритмаларга булиш мумкин. Уз-узидан син- хронланувчи такдидчи электр юритма билан механик богланишга эта булмаган бир неча валларни синхрон равишда айлантириш ёки
336
уларни маълум бурчакларга буриш им-
кони булади. Бундай система турли по-
тенциометр ва сельсинлардан иборат
булиб, уларнинг иш принциплари
юк,орида курсатилган.
Ташки тескари богланиш билан
синхронланувчи такдидчи системалар
узлукли ва узлуксиз (синхрон) юритма-
ларга б^линади.
Узлукли такдидчи электр юритма-
ларда датчик уки билан приёмник укр
оралигидаги бурчак фаркд маълум к,ий-
матга эришгандагина приёмник ук,и-
нинг айланишига сигнал берилади.
расмда контакт системали так,-
лидчи электр юритма схемаси курса-
тилган. Бунда А — датчик; В — приём-
ник; К — контакт системали такущцчи
мослама; 1У, 2Ува 1 Ч, 74 — кучайтир-
гич сифатида хулланилган реверсив
контакторлар; Р — рудуктор.
Do'stlaringiz bilan baham: |