S. M. Turobjonov, T. T. Tursunov, K. M. Adilova

' dT '
_VdH _у ^{whsb. = 1 (]} c ,
g bilan Cp ko‘rsatkichlarni balandlik bo‘yicha o ‘zgarishi hisobga olinmagan holda quyidagi ko‘rsatkichlaming qiymatlari qo'yilganda - g = 9,806 m /s2 , G = 1, Cp = 1,005 kJ/kg К tenglama quyidagi ko‘rinishga ega bo‘ladi:

' d T	4		0,0098grad	{grad
dH		adiab.	1m	100 m

Bu tenglama adiabatik vertikal gradiyenti deyiladi va «Г» simvoli bilan belgilanadi:

1 °K

Г = -

adiab. _100m
Bu tenglamadan atmosferadagi manfiy temperatura gradiyentini aniqlash uchun foydalaniladi.

Agar havoning namligi baland bo‘lsa, tem peratura gradiyenti IK/100 m ko‘rsatkichidan farq qiladi. Masalan, suv bug‘lari bilan to ‘yingan atmosfera uchun vertikal adiabatik temperatura gradiyenti taxminan 0,6K/100 m ga teng bo‘ladi. Vertikal temperatura gradiyentini aniq baholash uchun uni havoning temperaturasiga bog‘liqligini hisobga olish kerak.

Xalqaro standart atmosfera o ‘rta meteorologik sharoitlar uchun aniqlanadi va solishtirish maqsadida ishlatiladi. Uni aniqlashda quyidagilar hisobga olinadi: 10,8 km balandlikda temperatura pasayib boradi.

Dengiz sathida T—288 K, 10,8 km balandlikda esa !Г=216,7 К ga teng. Bundan kelib chiqqan holda standart yoki normal adiabatik vertikal gradiyent quyidagi qiymatga teng boiadi:

8. 
   dT288-216,7 _ 0,0066^
   

~ y standart-~ 10,8 103 1m

Atmosferaning barqarorlik darajasini aniqlash uchun vertikal adia­ batik temperatura gradiyenti atrof-muhitdagi real temperatura gra-diyenti bilan solishtiriladi. Atmosferaning barqarorlik darajasi uning ifloslantiruvchilarni tarqatish qobiliyatini ifodalaydi.
Yil fasliga, hududning iqlimiga, sutka vaqtiga va boshqa sharoitlarga qarab atmosferada quyidagi sharoitlar kuzatilishi mumkin (8-rasm):

1