S kurbaniyazov, R. Q. Turniyazov


Butun olam tortishish qonuni va jism og’irligi



Download 5,33 Mb.
bet12/90
Sana17.07.2022
Hajmi5,33 Mb.
#810821
1   ...   8   9   10   11   12   13   14   15   ...   90
Bog'liq
4d3666e3d7b078debe65350c7f983ca9 Учебно-методический комплекс по курсу «Электричество и магнетизм»

Butun olam tortishish qonuni va jism og’irligi. Har ikkita jism orasidagi o’zaro ta’sir kuchni yuzaga keltiradi. Ta’sirlar o’z tabiatiga ko’ra turli xil bo’ladi: gravitatsion, elektromagnit, jismlar bir-biriga tegib turganda hosil bo’ladigan ta’sir va hokazolar. Biroq hamma ta’sirlar ham boshqa oddiyroq ta’sirlarga olib keladigan ta’sirlardan iborat emas. Oddiyroq ta’sirlarga olib kelmaydigan ta’sirlarga fundamental ta’sirlar, ularni yoritayotgan kuchlarga fundamental kuchlar deyiladi. Fundmental ta’sirlarning to’rtta ko’rinishi mavjud: gravitatsion, elektromagnit, yadroviy (yoki kuchli) va zaif ta’sir.
Tabiatda gravitatsion ta’sirning borligi va u amal qiladigan qonun Nyuton tomonidan ochilgan. Bu qonun quyidagicha ta’riflanadi; ikkita jismlar orasidagi o’zaro tortishish kuchi shu jismlar massalarining ko’paytmasiga to’g’ri proporsional va ular orasidagi masofaning kvadratiga teskari proporsional, ya’ni
 (39)
Bu yerda Kavendish tomonidan eksperimental ravishda aniqlangan bo’lib, unga gravitatsion doimiylik deyiladi. Uning fizik ma’nosi shuki, massalari 1 kg dan bo’lgan ikkita jism 1m masofadan turib 6,67·10’11N kuch bilan tortishadi.
Yerdagi ko’pchlik mexanik hodisalarni uchta kuchlar vositasida tushuntirish mumkin; og’irlik, ishqalanish va elastik kuchlar. Koinot jismlari orasida bo’ladigan hodisalar I.Kepler tomonidan kuzatilgan sayyoralarning harakat qonunlari bilan tushuntiriladi. Yerda suvning ko’tarilish hodisasini bu qonun Yer va Oy orasidagi tortishish kuchi bilan izohlaydi. Ushbu qonunga amal qilishni biz sezmaganimizning boisi shuki, bizni o’rab olgan jismlar orasidagi tortishish kuchi juda kichik.
Mexanikada jism og’irligi tushunchasi ham muhim hisoblanadi. Jismning og’irligi deb Yerga nisbatan bo’shliqda tinch turgan jismning gorizontal asosga bergan yoki Yerga tortilish tufayli prujinani cho’zuvchi kuchga aytiladi.
Inersial sanoq tizimida jismning og’irligi modul jihatdan uning Yerga tortilish kuchiga teng bo’ladi. Jism og’irligi
 (40)
formula yordamida aniqlanadi. Jismning og’irligi joyning geografik kengligiga bog’liq ravishda o’zgaradi. Bunday bog’lanish quyidagi formula yordamida ifodalanadi:
 (41)
bu yerda m-jism massasi M-Yerning massasi, R-Yer radiusi, ω-Yerning sutkalik aylanish burchak tezligi ( ), φ-jism joylashgan geografik kenglik.

Download 5,33 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   8   9   10   11   12   13   14   15   ...   90




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish