S. K. Ganiyev, M. M. Karimov, K. A. Tashev

Injener  konstruksiyalar
  tahdid  manbalarini  axborot  manbalari 
tomon harakati  (tarqalishi)  yo‘lida ushlab  qoluvchi to‘siqlami yara- 
tadi.  Ammo  axborotni  himoyalashni  ta’minlash  uchun  tahdidlami 
niyati  buzuqning va tabiiy  ofatning himoyalanuvchi  axborotli  man- 
baga  ta’siridan  oldin  neytrallash  zarur.  Buning  uchun  tahdid 
neyt-
 
rallash  vositalari
  tomonidan  aniqlanishi  va  oldi  olinishi  zarur.  Bu 
masalalar 
axborot  manbalarini  texnik qo ‘riqlash
  vositalari  tomoni­
dan hal etiladi.
Axborotga  tahdidlaming  turlari  va  ro‘y  berishi  vaqtining  no- 
aniqligi,  axborotni himoyalovchi vositalaming ko‘p sonliligi va turli
-   tumanligi,  favqulot  vaziyatlardagi  vaqtning  tanqisligi, 
axborotni
 
fizik himoyalash vositalarini boshqarishga
 yuqori talablar qo‘yadi.
Boshqarish quyidagilarni ta’minlashi lozim:
• 
axborotni  himoyalashning  umumiy  prinsiplarini  amalga 
oshirish;
250

---

•  axborotni fizik himoyalash tizimini va uni sirqib chiqishidan 
himoyalash tizimini yagona doirada ishlashini muvofiqlashtirish;
•  axborotni himoyalash bo‘yicha operativ qaror qabul qilish;
•  himoya choralarining samaradorligini nazoratlash.
Fizik  himoyalash  tizimini  boshqarish  bo‘yicha  me’yoriy 
hujjatlar axborotni  himoyalash bo‘yicha yo‘riqnomalarda o‘z aksini 
topgan.  Ammo  yo‘riqnomalarda  barcha  vaziyatlami  hisobga  olish 
mumkin emas. Fizik himoyalash tizimining vositalari vaqt tanqisligi 
sharoitida  notipik  vaziyatlar  sodir  bo‘lganida  to‘g‘ri  xulosa  qabul 
qilinishini ta’minlashi lozim.
Axborotni  himoyalash  uning  samaradorligini  nazoratlamasdan 
amalga  oshirish  mumkin  bo‘lmaganligi  sababli,  boshqarish  tizimi­
ning  muhim vazifasi -  himoyalash  bo‘yicha choralami  turli  xil  na- 
zoratlashni tashkil etish va amalga oshirishdir.
Fizik  himoyalash  tizimining  tarkibi  turli-tuman:  oddiy  qulfli 
yog‘och eshikdan to qo‘riqlashning avtomatlashtirilgan tizimigacha. 
Fizik himoyalash tizimning umumlashtirilgan sxemasi 10.11-rasmda 
keltirilgan.
Obyektlami injener himoyalash va texnik qo‘riqlash zaruriyati 
statistika  orqali  tasdiqlanadi,  ya’ni  suqilib  kirishlaming  50%  dan 
ko‘prog‘i  xodimlar  va  mijozlar  tomonidan  erkin  foydalaniladigan 
obyektlarga  amalga  oshirilsa,  faqat  5 
%
  kuchli  qo‘riqlash  rejimli 
obyektlarga amalga oshiriladi.
Niyati  buzuqlaming  suqilib  kirishlari  yashirincha,  instrument 
yordamida yoki portlatish orqali  injener konstruksiyalarini mexanik 
buzish  bilan  amalga  oshirilishi  mumkin.  Ba’zi  hollarda  suqilib  ki- 
rishlar  qorovullami  neytrallash  bilan  harbiy  hujum  ko‘rinishida 
amalga oshiriladi.
Axborotni injener himoyalashni quyidagilar ta’minlaydi:
•  niyati  buzuqning  va  tabiiy  ofatning  axborot  manbalariga 
(yoki qimmatbaho narsalarga) qarab harakat qilishi mumkin bo‘lgan 
yo‘ldagi tabiiy va sun’iy to‘siqlar;
•  foydalanishni  nazoratlovchi  va  boshqaruvchi  tizimlarning 
to‘suvchi qurilmalari.
251

---

10.11-rasm. Axborot manbaini fizik himoyalash tizimining 
strukturasi.