S. K. Ganiyev, M. M. Karimov, K. A. Tashev

kriptografik  nazorat  yig'in-
 
disini
 (o‘zgarishlami payqash kodi yoki 
xabarni autentifikatsiyalash
 
kodi
 deb ham yuritiladi)  shakllantirishga xizmat qilishi mumkin. Bu 
sifatda  xesh-funksiya  xabaming  yaxlitligini  nazoratlashda,  elektron 
raqamli imzoni shakllantarishda va tekshirishda ishlatiladi.
107

---

Xesh-funksiya  foydalanuvchini  autentifkatsiyalashda  ham 
keng  qo‘llaniladi.  Axborot  xavfsizligining  qator  texnologiyalarida 
shifrlashning  o‘ziga  xos  usuli 
bir  tomonlama  xesh-funksiya yorda­
mida  shifrlash
  ishlatiladi.  Bu  shifrlashning  o‘ziga  xosligi  shundan 
iboratki,  u mohiyati  bo‘yicha bir tomonlamadir,  ya’ni  teskari  muo- 
laja  -   qabul  qiluvchi  tomonda  rasshifrovka  qilish  bilan  birga  olib 
borilmaydi.  Ikkala  taraf (jo‘natuvchi  va  qabul  qiluvchi)  xesh-funk­
siya asosidagi bir tomonlama shifrlash muolajasidan foydalanadi.
Eng ommabop xesh-funksiyalar -MD4, MD5,SHA1, SHA2.
MD4 va MD5 -  P. Rayvest tomonidan ishlab chiqilgan axborot 
daydjestini  hisoblovchi  algoritm.  Ulaming  har  biri  128  bitli  xesh- 
kodni  tuzadi.  MD2  algoritmi  eng  sekin  ishlasa,  MD4  algoritmi 
tezkor  ishlaydi.  MD5  algoritmi  MD4  algoritmining  modifikatsiyasi 
bo‘lib, MD4 algoritmida xavfsizlikning oshirilishi evaziga tezlikdan 
yutqazilgan.  SHA(Secure  Hash  Algorithm)  -   160  bitli 
xesh-kodni
 
tuzuvchi  axborot  daydjestini  hisoblovchi  algoritm.  Bu  algoritm 
MD4 va MD5 algoritmlariga nisbatan ishonchliroq.
SHA-1  xeshlash  funksiyasi  algoritmi.  Kafolatiangan  bar- 
doshlilikka  ega  bo‘lgan  xeshlash  algoritmi  SHA  (SecureHash- 
Algorithm)  AQShning  standartlar va  texnologiyalar Milliy  instituti 
(NIST)  tomonidan  ishlab  chiqilgan  bo‘lib,  1992-yilda  axborotni 
qayta  ishlash  federal  standarti  (PUBFIPS  180)  ko‘rinishida  nashr 
qilindi.  1995-yilda  bu  standart  qaytadan  ko‘rib  chiqildi  va  SHA-1 
deb  nomlandi  (PUB  FIPS  180).  SHA  algoritmi  MD4  algoritmiga 
asoslanadi  va  uning  tuzilishi  MD4  algoritmining  tuzilishiga  juda 
yaqin.  Bu  algoritm  elektron  raqamli  imzoni  shakllantirish bo‘yicha 
DSS standartida qo‘llash uchun mo‘ljallangan. Bu algoritmda kiruv- 
chi  ma’lumot  uzunligi 
2M
  bitdan  kichik,  xesh  qiymat  uzunligi  160 
bit  bo‘ladi.  Kiritilayotgan  ma’lumot  512  bitlik  bloklarga  ajratilib, 
qayta ishlanadi.
Xesh  qiymatni  hisoblash  jarayoni  quyidagicha  bosqichlardan 
iborat:
1-bosqich: To‘ldirishbitlarini qo‘shish.
2-bosqich: Ma’lumotning uzunligini qo‘shish.
3-bosqich: Xesh qiymat uchun bufer initsializatsiya qilish.
4-bosqich:  Ma’lumotni  512  bitlik  bloklarga  ajratib,  qayta  ish­
lash.
108

---

5-bosqich: Natija.
SHA-1  algoritmidagi  bir  iteratsiya  sxemasi  5.17-rasmda  kel­
tirilgan.