S. E. Xolmurotoy, N. T. Shoyusupova

Uchinchidan, 
agar  qandaydir  sabablarga  ko‘ra  birinchi  ehtiyojlami  qondirish 
imkoniyati,  sharoitlari  boimasa,  ulaming  vazifalari  ikkinchi  ehtiyojlarga  o'tadi, 
ya’ni  asossiz  faoliyatning  boiishi  mumkin  emas.
Mehnatni  asoslashning  ijtimoiy  va  ahloqiy  shakllari  mehnat  uchun  moddiy 
taqdirlashdagi  yetishmovchilik  uchun  kompensatsiya  b o ia   oladi,  ya’ni  o'rnini 
qoplaydi.  (Mehnat  uchun taqdirlashning  kutilgan  imkoniyatlarini  amalga oshirish 
mumkin boim ay qolgan hollarda axborot stimullardan foydalansa boiadi, kambag‘a! 
iqtisod  — axloqiy  mafkurani  faol  rivojlantirishda  eng  muhim  omillaridan  boiishi 
mumkin).
To‘rtiachidan,  mehnat  faoliyatini  asoslashning  real  mexanizmida  birinchi  va 
ikkinchi ehtiyojlami ko‘pincha farqlash juda qiyin,  ular bir-biriga qo'shilib ketgan, 
bir-biriga to‘g‘ri  keladi.  Masalan,  ishchi  katta  oylik  maoshni  olishni  moijallaydi, 
chunki bu maosh jamiyatda ijobiy, axloqiy o‘z-o‘zini his qilish, jamiyat tomonidan 
hurmat  qilishga  katta  huquq  beradi.  Oylik  ish  haqi  —  bu  nafaqat  moddiy,  balki 
ma’naviy  ehtiyoj  uchun  ham  shart-sharoitlardir.
Mehnatni  asoslash qator turlarga ajratiladi, ya’ni  real,  demonstrativ va himoya 
turlari.  Real  asoslar  —  bu  haqiqiy,  mavjud  boigan   faol  boiishga  undaydigan 
sabablardir.  Demonstrativ turga esa rasmiy ko‘pchilik, ya’ni xalq oldida ochiqchasiga 
murojaat  etilishni  tushunish  mumkin.  Inson  o ‘z  mehnat  xulq  atvorini  bir  xil 
boim agan asoslar bilan tushuntirishi mumkin.  Masalan, u hech qachon mansabga, 
lavozimga intilishini tan olmaydi, o‘zining ahloqiy tamoyillarini ochib tashlamaydi.