S. E. Xolmurotoy, N. T. Shoyusupova


Per  Jozef  Prudon  (1890-1865)



Download 5,92 Mb.
Pdf ko'rish
bet19/305
Sana26.01.2022
Hajmi5,92 Mb.
#411997
1   ...   15   16   17   18   19   20   21   22   ...   305
Bog'liq
Iqtisodiy sotsiologiya S. E. Xolmuratov 2005

Per  Jozef  Prudon  (1890-1865) 
-   fransuz  iqtisodchisi  va  sotsiologi. 
K. 
Marks 
davridagi  antimarksizmning  yaqqol  namoyondasi.  U.Godvinning  anarxizm 
g‘oyalarini ilmiy nazariya darajasigacha rivojlantirdi. Pradonning fikricha, ijtimoiy- 
iqtisodiy  munosabatlarning  subyektlari  qanchalik  erkinroq  bo‘lsa,  shunchalik 
ijtimoiy-iqtisodiy  ehtimolliroq  bo‘ladi.  U  ziddiyatlarning  manbaini,  xususiy 
mulkchilikda, odamlarning iqtisodiy faoliyatining erkinligida emas, balki davlatning 
tugashida deb bilar edi.
Olim  mayda  xususiy  mulkchilikni  yirigiga  qaraganda  afzal  ko‘rar  edi.  Uning 
fikricha, mayda xususiy mulkchilik iqtisodiy tarafdan samaradorliroq va jamiyatdagi 
boyliknig  ijtimoiy  muammosini  yaxshiroq  yechadi.  Mayda  ishlab  chiqaruvchilar
20


(tadbirkorlar)  erkinroq,  shuning  uchun  ularda  nizo  uchun  sabablar  ham  bo'ladi, 
deb  hisoblar edi.
Pradon fikricha, mayda buijuaziya tuzumi mehnat tamoyiliga, ya'ni odainlarning 
daromadlari  faqat  raehnatiga  asosan  bo'lishi  lozim.
Iqtisodiy-sotsiologik  nuqtai  nazardan  Prudonning  «yaxshi  va  yomon  taraflar» 
reformistik nazariyasi juda qiziqadi.  Prudon tanqidiy iqtisodchi va sotsiolog hamda 
ijtimoiy  reformizrnning  tarafdori  edi.
Emil  Dyurkgeym  (1858-1917)  —  fransuz  sotsiologi,  m ehnat  taqsim oti 
sotsiologik  nazariyasining  muallifi.  Uning  tomonidan jamiyatning  ijtimoiy-kasbiy 
tuzilishi,  ijtimoiy  differensiatsiya  va  mehnat  taqsimoti  orasidagi  nisbati,  ijtimoiy 
differensiatsiyaning  asosiy  mexanizmlari  ishlab  chiqilgan.
Xo'jalikning  va  ishlab  chiqarish  rivojining  muhim  sharti  —  inson  taraqqiyoti, 
uning madaniyati va bilimlarining oshirilishi. Tarbiyasiz ijtimoiy-iqtisodiy jarayonning 
rivoji bo‘lishi mumkin emas. A.  Dyurkgeym odam qobiliyatiga,  ehtiyojiga,  mehnat 
munosibligiga alohida ahamiyat bergan.
Ijtimoiy-iqtisodiy taraqqiyotda u asosiy rolni xususiy mulkchilik,  raqobat, erkin 
tad b irk o riik k a  em as,  balki  o d am larn in g   birdam ligiga,  uyushqoqligiga, 
jipslashganligiga,  ijtim oiy  m unosabatlarning  m adaniyatiga,  m ikro  —•  va 
makrodarajalardagi  mehnatning ijtimoiy tashkil etilishiga qaratgan.
Torsteyn  Veblen  (1857-1929)  -  amerikalik  iqtisodchi  va  sotsiolog.  U  birinchi 
marta  iqtisodiyotning  ijtimoiy-madaniy  omillarini  kuzatgan.  Ishlab  chiqarish 
taraqqiyotining asosiy ziddiyati odamlarning ruhiyati va madaniyatini bugungi kunga 
javob  beradigan  texnikaning  yangi  shakllaridan  orqada  qolishi  hisoblanadi.
Ijtimoiy-iqtisodiy  tizimda  ikkita  asosiy  ijtimoiy  guruh  bor:  sanoatchilar  va 
biznesmenlar.  Biznesmenlar,  bu  —  ortiqcha  odamlar  va  iqtisodiyotdagi  butun 
hokimlikni  sanoatchilarga,  ishlab  chiqarish  tashkilotchilariga  berish  kerak,  degan 
g‘oyani  ilgari  suradi.
Torsteyn  Veblen  birinchi  bo'lib  tadbirkoming  batafsil  ijtimoiy  shaklini  ishlab 
chiqqan.
Olimning  ijtimoiy-iqtisodiy  nazariyasining  xususiyati  —  ijtimoiy-iqtisodiy 
institutlarning tahlili, institutsionalizm usuli va g‘oyasining tashviqotchisi.  U iqtisodiy 
sotsiologiya fanini iqtisodiyotdagi xulq-atvor, ong,  insoniy munosabatlarning da’vati 
to‘g‘risidagi  fan  deb  hisoblagan.
T.Veblen  o ‘zini  sotsialist  deb  hisoblamagan  va  o‘zi  ham  sotsialist  boimagan.
Djon  R.Koimnons  (1862-1945)  -----  am erikalik  iqtisodchi  va  sotsiolog, 
institutsionalizm tarafdori.  0 ‘z sotsiologik tahlilini u dav'at, xulq-atvor,  munosabat, 
ong tushunchalarida tahlil  qilgan.
Ijtimoiy-iqtisodiy dalillami Kommons uchta tekislikda o'rganishni tavsiya etgan: 
tadbirkorlik  bitimi  (bozor);  ma'muriyatchilik;  taqsimot  munosabatlari.  Bu  esa, 
iqtisodiy  sotsiologiyaning  kelgusi  rivoji  uchun  metodologik jadval  bo‘lib  qoldi.
Kommons ta'limotining xususiyati -  inson va  munosabatlarning guaihiy tahlili. 
U iqtisodiy xulq-atvoming aniq ijtimoiy tamoyillarini ifodalab bergan, ya'ni umumiy
21


ommabop  tushunchalardan  aniq  tushunchalarga  o‘tgan.  Shuningdek,  olimning 
AQSh  ishchi  sinfming  tarixi,  sanoat jamiyati  bo‘yicha  fundamental  asarían  bor.
Maks  Veber  (1864-1920)  —  nemis  sotsiologi,  XIX  acp  sotsiologiyasining 
obro‘li  shaxslaridan biri  (K.Marks bilan  bir qatorda).  Uning  ümiy ijodida  ijtimoiy 
tashkilotlar  nazariyasi  alohida  o‘rin  oigan.  Olim  tashkilotlaming  ratsional  turini 
asoslab bergan, guruhlar va individlar faoliyatida va munosabatlarida rag'bat va nazorat 
mexanizmlarini ko‘rsatgan.  Bu g‘oya amaliy sotsiologiyaning kelgusi rivojida muhim 
metodologik asos bo‘ldi.
M.Veber xo'jalik hayoti tahlilini sotsiologiya fanining asosiy sharti deb hisoblar 
edi (eng yirik asari  —  «Xo'jalik va jamiyat»).
Olimning  iqtisodiy-sotsiologik  nazariyasining  xususiyati  -  ijtimoiy  madaniy 
omillarning  ahamiyatini  tan  olish.  U  kapitalizmning  rivojida  xristianlikning 
ahamiyatini  va  uning  ta’sirida  insonning  ishchi,  mulkdor  sifatida  rejali  bo‘lish, 
tejab harj qilish, mehnatsevarlik, halollik sifatlarining shakllanishini targ'ibot qilgan.
M.Veberning  muhim  yutuqlaridan biri  -  iqtisodiyot  nuqtai  nazaridan  ijtimoiy 
nizolaming tahlili hisoblanadi. Iqtisodiyxulq-atvoiga ijtimoiy xulq-atvoming ratsional 
turi sifatida qaragan.
Olim sanoatning yirik empirik tadqíqotlarini o'tkazgan va bunday tadqiqotlaming 
metodikasi  rivojiga  o‘z  hissasini  qo'shgan.

Download 5,92 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   15   16   17   18   19   20   21   22   ...   305




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish