S. E. Xolmurotoy, N. T. Shoyusupova

Migratsiya 
— bu insonlarni hududiy jihatdan safarbar etishdir, yashash joyining 
o'zgarishi ham shunga kiradi.
M igratsiy an in g   b arch a  vaziy atlari  k asb -m e h n at  va  m u lk -d aro m ad  
munosabatlaridagi sabablar, natijalarga ega bo'ladi, bu esa iqtisodiy sotsioiogiyaning 
eng  muhim  muammolaridan  hisoblanadi.
Endi esa bu ta’rifni umumlashtirsakda quyidagicha ta’rif keltirsak:
«Ijtimoiy  mehnat  migratsiyasi  —  bu,  insonlarning  bir  ijtimoiy-professional 
guruhdan  boshqa  guruhga  yoki  bandlik  doirasiga  (makon  jihatdan),  mehnat 
faoliyatining boshqa turlariga va albatta xududlararo ish joylarga o‘tib ketishi». Ijtimoiy 
mehnat migratsiyasi deganda odatda mehnatga qobiliyatli aholining ishlab chiqarishni 
rivojlantirish va joylashtirishdagi o'zgarishlar bilan bog’liq makoniy ko‘chib yurishi 
tushiniladi.  «Aholi  mazkur  qismining  ko'chib  yurishini  talqin  qilishda  ikkita 
yondoshuvdan  foydalaniladi.  Birinchi  yondoshuv  ancha  keng  va  umumiy  bo‘lib, 
unda migratsiya aslida ishchi kuchining makonda xarakat qilishiga mos keladi, ikkinchi 
yondoshuv ancha tor va maxsus boiib, bunda migratsiya makonda xarakat qilishning 
muayyan turlari bilan cheklanadi.  Ikkinchi yondoshuv migratio (lotincha «Ko'chib 
yurish»,  «Joyini  o‘zgartirish»)  so‘zining  darstlabki  ma’nosiga  mos  keladi»1.
Migratsiya  ko‘p  sabablaiga  ko‘ra  kelib  chiqadi.  Ulardan  ko‘p  uchraydiganlan 
quyidagilar:
• ishlab  chiqarishni  regional joylashtirishdagi  keskin  o‘zgarishlar  (masalan,  bu 
joylashtirishda  ishlab  chiqarishning  bir  turigina  hukmronlik  qiladi,  bunday 
qisqartirishlar,  burilishlar  o'sha  joyda  yashayotganlar  uchun  juda  katta  ish 
muammosini  keltirib  chiqaradi);
• o‘z kasb yo'nalishini amalga oshirish bo'yicha imkoniyatlami yaratish, boshqa 
yashash joyida  oylik  ish  haqining  eng  yaxshi  shart-sharoitlariga  ega  boigan  ishga 
joylashish,  (albatta  istalgan  vazifa,  lavozim,  yoki  mutaxassislik  boigan  ish joyiga 
ega boiish);
• hayot tarzining eng yaxshi shart-sharoitlariga,  sifatiga erishish uchun  intilish;
• inson sogiigi va  iqlimga xos yashash va  ishlash shart-sharoitlaming zarurligi;
•  oila-nikoh  holatlari,  qaríndoshlarga  qo‘shilish;  m aium   bir  madaniyatga, 
bilimga va yashash tarzini o‘zgartirishga ehtiyoj;
• turar joy  shart-sharoitlarini  yaxshilash  imkoni  va  zarurligi;
• ijtimoiy va etnik ziddiyatlar;
• mehnat ziddiyatlari va oiladagi ziddiyatlar;
® tasodifiy  holatlar,  vaziyatlar va  boshqalar.
Ba’zi bir sabablar ommaviy,  boshqalari esa  individual  xarakterda  boiadi.
Bundan  tashqari,  o‘ziga  xos  obyektiv  va  subyektiv  sabablar  boiadi.  0 ‘zaro 
joylashishiga qarab migratsiya sabablari bir xil boimaydi  (qishloq -  kichik shahar,
1 Абдурах,монов  K..X.  Мехмат ик^исодиёти. —Т.:  Мех,нат.  2004.
73

---

qishloq -  katta shahar,  kichik shahar -  kichik shahar, kaíta shahar — katta shahar, 
qishloq  — qishloq va  hokazo).
So‘nggi paytlarda respublikada demografik o‘sishning nisbatan tezlashishi kuzatildi. 
2004 yilning 9 oyi mobaynida 398,5  ming bolalar tug'ildi, bu esa 2003  yilning shu 
davriga nisbatan 5,6 mingga ko'pdir. Tug'ilganlar sonining ko‘payishi asosan shahar 
joylariga - 3,3 ming kishiga, qishloq joylarida — 2,2 ming kishiga to‘g‘ri keldi.  Ushbu 
davrda  96,3  ming  kishi  vafot  etdi  (o‘tgan  yili  shu  davrda  105,1  ming  kishi)  o iish  
darajasi  shahar joylarida  ham  (4,1  ming  kishi),  qishloq joylarida  ham  (4,7  ming 
kishi)  pasaydi.  Ñatijada  aholining tabiiy o‘sishi  187,2  ming kishini tashkil  etdi,  bu 
oigan  yilning  mos  davrdagidan  14,4  ming  kishiga  ko‘p.  Tashqi  migratsiyaning 
salbiy qoldigi  saqlanib  qoldi,  animo  oigan  yili  shu  davrda  migratsiya  darajasidan 
1,7  ming  kishiga,  asosan,  shaharlar  hisobiga  (3,9  ming  kishiga)  kamaydi.  Qishloq 
joylarida aksincha.
“Aholi soninining o‘sishi 2003 yildagi  213,1  ming kishidan  224,1  kishiga oshdi. 
2004 yil  1  oktyabrdagi 63,6% o‘rniga 63,7  % to‘g‘ri keladi.  Urauman,  respublikada 
demograik  holat barqaror  hisoblanadi”1.
Endi esa  iqtisodiy ko‘rsatkichlar haqida aniq  raqamlarda  keltirilgan  tahlillarga 
to'xtalsak.
Mehnat  resurslari  yoki  mehnatga  layoqatlilaming  migratsiyasi  holatini  ko‘rib 
o'tsak (