S. E. Xolmurotoy, N. T. Shoyusupova

3.3.  Tashkiliy va  mehnat  munosabatlarning  ijtimoiy  tahlili
M ehnat  taqsim oti  natijasida  shaxslararo  murakkab  tashkiliy  va  mehnat 
munosabatlarining tizimi  paydo  boiadi.  By esa tashkilotning  asosini tashkil etadi.
Tashkiliy va mehnat munosabatlarida ijtimoiy holatlarning ahamiyati quyidagicha:
1. 
Ish usuli. 
Hap bir ishchi xodim — shaxs. Unga rasmiy ravishda ish ahamiyatini 
tushunish va  izoh berish qobiliyati berilgan.  Inson o‘z qobiliyatiga  ko‘ra qo‘yilgan 
maqsadni,  vazifani  tushunadi.  Ko‘pincha  bir  xO  vazifalami  turli  shaxslar  bir  xil 
bajarmaydilar.  Bu  ish usuli  hammada  har xil  yuritiladi.
Hayotda  ish  usuliga  nisbiy,  salbiy  va  neytral  baho  berilishi  mumkin.  Bunday 
baholashning  ancha aniq  mezonlari bor:
- xodimning maiumotlarini hisobga oigan holda o‘ziga qulayligi;
-  atrofdagilarga  (sheriklar,  o‘rtoqlar,  ish joyidagi  qo‘shnilar)  qulaylik;
-  jamoaning  urf-odatlarini  qoilab-quwatlash  yoki  ulardan  voz  kechish;
-  mehnat  unumdorligi jarayonida  samaradorlik,  kasb  mahorati;
- innovatsiya mazmuni, ya’ni biron bir «zo‘r g‘oya»ning boiishi yoki boimasligi 
orqali katta foyda olish qobiliyati;
-  ishga  qiziqish yoki  qiziqmaslik,  tirishqoqlik yoki  hafsalasizlik  munosabatlari.
Shaxsning  o'ziga va  ma’muriyat  tomonidan  unga  qo‘yilgan  baholar ko‘pincha
bir  xil  boimaydi,  bu  esa  ko‘p  holatlarda  nizolarga  olib  keladi,  mezonlardan  har 
biri  o‘zining  «murakkab psixologiyasi»ga ega.
Ish  usuli  quyidagi  omillar  bilan  belgilanadi:
-  obyektiv  mehnat  mazmunining  ijodiy maksimal  yoki  minimal  imkoniyatlari;
-  m e’yoriy  hujjatlarning  mavjudlik  holati  va  ularning  berilgan  dasturga 
yo‘naltirilganligi;
-  nazorat  qilish  nuqtai  nazaridan  rahbarlik  usuli  va  q o i  ostida  ishlaydigan 
xodimlar  tashabbusiga  nisbatan  bardosh,  sabr-toqat;
-  ishning jamoa  usuli  mavjudligi  yoki  mayjud  emasligi;
-  ish  staji.
47

---

Ayrim  holatlarda  ish  usuli  deb  xodimni  yoki  mutaxassisni  harakati  deb 
hisoblansa,  boshqa holatlarda -  ish usuli deganda, butun bir mehnat tashkilotining 
iqtisodiy tafakkur xususiyati  va  harakati  tan  olinadi.
2.