|
Surunkali kasalliklar
Uzoq davom etuvchi va
cheklangan hayot faoliyatini
talab qiluvchi kasalliklar
(parhez, yotoq tartibi,
cheklangan jismoniy harakat)
O‘limga olib keluvchi og‘ir
kasalliklar
34
6) shaxsiy va psixogigiyena qoidalariga rioya qilish;
7) zararli odatlardan o‘zini tiyish;
8) o‘z vaqtida dispanser ko‘rigidan o‘tib turish.
Inson o‘z hayotidan qoniqishida unumli mehnat qilishi
muhim o‘rin egallaydi. Insonning jamiyatda o‘z o‘rni bo‘lishi,
o‘z mehnatidan qoniqishi, boshqalarning bu mehnat mevalar-
dan bahramand bo‘lishi uning o‘z-o‘ziga berishi mumkin bo‘l-
gan bahoni oshiradi. Mehnat qilishning asosiy sababi odam-
larning hayoti va oilasi uchun pul topish hisoblanadi. Lekin shu
bilan birga ko‘pchilik odamlar o‘z bajaradigan ishlaridan
huzurlanadilar.
Inson normal hayot kechirishda faol dam olish muhim
ahamiyatga egadir. Ko‘pchilik dam olish deganda televizor
oldida hordiq chiqarishni tushunadilar. Lekin og‘ir mehnat
kunidan so‘ng organizm kuchini tiklash uchun faol dam olish
tavsiya etiladi. Faol dam olish deganda teatr va muzeylarga,
ko‘rgazmalarga, sport musobaqalariga tashrif buyurish, tog‘ va
adir yon bag‘rilarida dam olish tushuniladi. Agar kishining biror
qiziqqan xobbisi bo‘lsa, u bilan shug‘ullanish unga huzur
bag‘ishlasa, keyinchalik ish faoliyatida ham unum bo‘ladi.
Salomatlikni uzoq vaqt saqlab turishi uchun to‘g‘ri ovqat-
lanish lozimdir. To‘g‘ri ovqatlanish deganda kishining mehnat
tarzi, yoshi, jinsi va boshqa omillarni hisobga olgan holda
ovqatlanish tushuniladi. To‘g‘ri ovqatlanish insonning hayot
faoliyatiga ijobiy ta’sir ko‘rsatib, tashqi muhit salbiy omillariga
chidamini oshiradi, yuqori himoya qobiliyatini ta’minlaydi.
To‘g‘ri ovqatlanishda quyidagi shartlarga amal qilish zarur:
• ovqatning ratsioniga (ovqat tarkibida yog‘, oqsil va ugle-
vodlar kerakli nisbatda bo‘lishi va sarflangan energiyani to‘la
qoplashi kerak);
• ovqat tarkibining sifatiga (har kuni inson ovqati turlicha
bo‘lishi kerak bo‘lib, ovqat tarkibida turli xil unli va yormali
mahsulotlar, sabzavot va mevalar, go‘sht va sut mahsulotlari
bo‘lishi kerak);
• ovqatlanish tartibiga; (kun davomida 3 yoki 4 marta
ovqatlanish maqsadga muvofiqdir. Bunda kundalik ovqatning
20–25 % i nonushtaga, 30–35 % i tushlikka, 10–15 % tolma-
choyga va 20–25 % i kechki ovqatga taqsimlanadi;
35
• oziq-ovqat mahsulotlarini yaxshi tayyorlanishi va saqla-
nishi (ovqatlarni tayyorlash davrida kerakli texnologiyalarga rio-
ya qilish, eng asosiysi tayyorlanayotgan ovqat tarkibida kerakli
vitamin va tarkibiy qismlarni saqlanib qolishiga harakat qilish
muhimdir.
Sog‘lom turmush tarzining tarkibiy qismlaridan biri doimiy
jismoniy harakat bilan shug‘ullanishdir. Bunda organ va siste-
malarga kelgan qon miqdori oshadi, buzilgan faoliyati me’yor-
lashadi, skelet va mushaklar rivojlanib, qaddi-qomatini raso
qiladi. Kundalik hayot davomida badantarbiya qilish, sport bilan
shug‘ullanish salomatlikka ijobiy ta’sir qiladi. Jismoniy harakat-
lar bilan shug‘ullanishni asta-sekinlik bilan boshlab, muntazam
shug‘ullanish, organizmning individualligini hisobga olish zarurdir.
Hozirgi kunda odamlar orasida ko‘p uchrayotgan muam-
molardan biri – ortiqcha vazndir. Rivojlangan mamlakatlarda
ortiqcha vaznli odamlar umumiy aholining 60% ini tashkil
qiladi. Bu holatni oldini olish uchun to‘g‘ri ovqatlanish, doimiy
jismoniy harakat bilan shug‘ullanish va vaznni doimo nazorat
qilib borish zarurdir. Normal vazn ko‘rsatkichini topish uchun
Ketli indeksidan foydalaniladi. Buning uchun bo‘y uzunligining
kvadratini vaznga nisbati olinadi. Normal Ketli indeksi 25 ga
teng. Bu ko‘rsatkichning 26 va undan yuqori bo‘lishi ortiqcha
vaznni bildiradi.
Inson sog‘lom bo‘lishi uchun o‘z organizmini doimo
chiniqtirib borishi kerak. Chiniqtirish organizmni noqulay iqlim
sharoitlariga chidamini oshiradi. Sust va faol chiniqtirish tafovut
36
qilinadi. Sust chiniqish odamga bog‘liq bo‘lmagan holda kechib,
yozda yengil kiyinish va yalangoyoq yurish, suv havzalarida cho‘-
milish ko‘rinishida bo‘lishi mumkin. Faol chiniqishda sun’iy
ravishda hosil qilingan, qat’iy taqsimlangan turli omillardan
foydalaniladi. Faol chiniqtirishga maxsus mashqlar kiradi. Or-
ganizmni chiniqtirishni asta-sekinlik bilan boshlab, muntazam
davom ettirish, eng asosiysi organizmning individualligini
hisobga olish muhimdir.
Tozalikka rioya qilish salomatlik shartlaridan biridir. Shaxsiy
gigiyenaga rioya qilish ko‘pgina yuqumli kasalliklarning oldini
oladi. Oddiygina qo‘lni to‘g‘ri yuvish orqali juda ko‘p bakteri-
yalarni yo‘qotish mumkin. Bu esa o‘tkir ichak infeksiyalari,
ichketar, gepatit, gijja va boshqa kasalliklarning oldini olish
demakdir.
Zararli odatlarga chekish, alkogol va narkotik moddalar
qabul qilish va boshqalar kiradi. Bu odatlar organizmga salbiy
ta’sir qilib, inson umrini sezilarli darajada qisqartiradi.
Kasalliklarni erta aniqlash va oldini olish sog‘lom turmush
tarzi talablaridan biri bo‘lib, shu maqsadda aholi doimiy dis-
panserizatsiya ko‘rigidan o‘tib turishi lozim. Dispanserizatsiya
ko‘riklarining asosiy vazifalari quyidagilardan iborat:
1) kasalliklarni erta aniqlash va davolash;
2) konsultatsiyalar o‘tkazish;
3) kasallanish va o‘lim sabablarini o‘rganish;
4) umumiy tarmoq shifokoriga tashkiliy-uslubiy yordam
ko‘rsatish.
Sog‘lom turmush tarzi aholi salomatligiga ijobiy ta’sir ko‘r-
satadi. Aholi o‘rtasida sog‘lom turmush tarzini targ‘ib qilishda,
kasalliklarni oldini olish va tibbiy madaniyatni namoyon qilish-
da tibbiy, ijtimoiy va matbuot xodimlari birgalikda ish olib
borishlari zarur. Bu sohada tibbiy-ijtimoiy xodimlarga qo‘shim-
cha mas’uliyat yuklanadi. Ular aholi o‘rtasida tibbiy madani-
yatni oshirish, sog‘lom turmush tarzini targ‘ib qilish borasida
tushuntirish va o‘qitish ishlarini olib borishlari, eng asosiysi bu
borada shaxsiy namuna ko‘rsatishlari zarur.
37
Do'stlaringiz bilan baham: |
