S. B. Bairova, G. M. Abduraupova bemorlar bilan ishlash asoslari

Esingizda tuting! Turli gaplar bemorni ham uning oila a’zolarini 
ham tushkunlikka  olib  keladi.  Esda tutish  kerakki,  oila a’zolari 
ham  o‘layotgan  kishi  ham  qayg‘uning  barcha  bosqichlaridan 
o‘tadi. Ko‘pincha qayg‘urish o‘lim sodir bo‘lmasdan boshlanib, 
o‘limdan  keyin  oylar,  hattoki  yillar  davomida  kuzatiladi. 
O‘layotgan odam haqida savol bera turib, uning yaqinlariga siz 
yordamingizni ayamasligingizni bildira olishingiz lozim. 
Umr  bu  yo‘qotishlar  tizimi.  Tibbiy-ijtimoiy  xodimlar  o‘z 
faoliyati  davomida  yo‘qotishdan  qayg‘urayotgan  bemorlar  bilan 
ish  olib  borishlariga  to‘g‘ri  keladi.  Qayg‘u  hissi,  qayg‘urish 
odamga yo‘qotishga moslashishga imkon beradi. 1969-yili dok-
tor  Elizabet  Kabler  Ross  (AQSH)  yo‘qotish  oldi  haqida  xabari 
bor odamning 5 hissiy bosqichini aniqlagan. 
1  -  bosqich 
«bunday  bo‘lishi  mumkin  emas»  inkor  etish 
reaksiyasi. 

---

127 
2  -  bosqich  jaholat,  alam  xuruji  bosqichidir.  Bemor  bu 
bosqichda  nega  uning  boshiga  tushganligidan  aziyat  chekib, 
barcha alamlarini tibbiyot xodimlaridan olishi mumkin. 
3  -  bosqich  qayg‘urish.  Ba’zida  qayg‘urish  bilan  bog‘liq 
qayg‘urish  depressiya  bilan  almashishi  mumkin.  Lekin  bir 
tomondan  qayg‘urish  odamga  yo‘qotishga  moslashishga  imkon 
beradi. 
4 - bosqich depressiya bosqichi. Odam sarosimaga tushushi, 
o‘zini yo‘qotib qo‘yishi mumkin. 
5  -  bosqich  yo‘qotishni  qabul  qilish  –  eng  ijobiy  reaksiya 
hisoblanadi. 
O‘limga  yaqin  holatlar  statsionarda  ham  turmushda  ham 
tez-tez  uchrab  turadigan  hodisadir.  Terminal  holat  quyidagi 
bosqichlarda kechadi: 
• Predagonal davr. Bu davrda gemodinamikaning va nafas-
ning  buzilishi  qayd  etiladi.  Arterial  bosim  pasayib,  barcha 
to‘qimalarning  kislorodga  bo‘lgan  tanqisligi  oshib  boradi. 
Miyaning elektr faolligi pasayadi. 
•  Terminal  pauza  bir  necha  sekunddan  uch  daqiqagacha 
davom etadi. U nafasning to‘xtashi va mugoz parda reflekslarini 
so‘nishi bilan xarakterlanadi. 
• Agonal davrning asosiy belgisi nafas olishning buzilishidir. 
Yurak qisqarishlari sustlashadi. Uning soni minutiga 20 – 40 ta 
bo‘lib, arterial bosim 20 – 10 mm simob ustuniga to‘g‘ri keladi. 
•  Klinik  o‘lim  davri.  Bu  davrda  4  –  6  daqiqagacha  bemor 
organizmi  yashashga  layoqatli  bo‘lib  qoladi.  O‘z  vaqtida 
ko‘rilgan  jonlantirish  tadbirlari  bemorni  hayotga  qaytarishi 
mumkin. 
•  Biologik  o‘lim.  Jonlantirish  tadbirlari  bosh miya  faoliyati, 
qon  aylanish  va  nafas  funksiyasini  tiklashga  olib  kelmaganda 
yuz beradi.  
O‘limga olib keluvchi sabablardan biri nafas yo‘li obstruksi-
yasidir.  Bunday  hollarda  nafas  yo‘llariga  biror  jism,  shilliq 
tiqilib,  erkin  nafas  olishga  xalaqit  beradi.  Nafas  yo‘li  to‘liq 
tiqilganda  bemor  bo‘yin  sohasini  qo‘llari  bilan  ushlab  oladi, 
gapira  olmaydi,  yo‘tala  olmaydi,  nafas  ola  olmaydi.  Qisman 
tiqilganda  nafas  olish  qiyinlashadi,  samarasiz,  xushtaksimon 
yo‘taladi. Bunday holda bemorni Xeymlix usulida yordam beri-

---

128 
ladi.  Agar  bemor  hushsiz  bo‘lsa,  chap  kaftni  bemor  epigastral 
sohasiga  qo‘uyib,  o‘ng  qo‘l  bilan  bemor  og‘iz  bo‘shlig‘ini 
tekshiriladi  va  yot  jismni  olib  tashlashga  harakat  qilinadi.  Iloji 
bo‘lmasa Xeymlix usuli qo‘llaniladi. 
Shoshilinch  yordam  deganda  hayot  uchun  xavf  tug‘di-
radigan holatlarni oldini olishga qaratilgan chora-tadbirlar maj-
muyi  tushuniladi.  O‘ta  shoshilinch  holat  deb  klinik  o‘lim 
holatini tushunish mumkin. Bunday holatlarda jonlantirish tad-
birlarini samarali o‘tishi tibbiy xodimlarning xatti - harakatlariga 
bevosita  bog‘liqir.  Bunday  holatlarda  uning  harakatlari  maq-
sadga  muvofiq,  puxta  o‘ylangan,  vazmin,  qat’iy  va  tez  bo‘lishi 
kerak va quyidagilarni o‘z ichiga oladi: 
1.  Eng  avvalo,  shoshilinch  holatga  tushib  qolgan  kishining 
ushbu holatga olib keluvchi sababi aniqlanadi va ushbu holatdan 
chiqish choralari ko‘riladi. 
2.  Shoshilinch  yordamga muhtoj  odamning ahvoliga  tez va 
to‘g‘ri  baho  berish  zarur.  Buning  uchun  holat  sababini,  joyini, 
vaqtini aniqlash zarur. 
3.  Shoshilinch  yordam  nimadan  boshlanish  kerakligi  aniq-
lanadi. 
4.  Shoshilinch yordam ko‘rsatilayotganda bemorga ortiqcha 
shikast yetkazmaslikning ahamiyati kattadir. 
5.  Dori-darmonlarni  to‘g‘ri  tanlash,  ular  ketma-ketligiga 
e’tibor berish. 
6.  Har qanday shoshilinch holatlarga tayyor turish. 
7.  Shifokor ko‘rsatmalarini aniq va so‘zsiz bajarish.