S. A. Salixov «patentshunoslik, litsenziyalash va sertifikatlash» fanidan Darslik toshkent – 2010

1.4. Ixtiro va litsenziyalash
1.4.1. Ixtiro, uning turlari va talabi. 
1.4.2. Patentga layoqatli ixtirolar emas deb tan olinadigan ob’ektlar.
1.4.3. Ixtiroga patent berish talabnomasi tarkibi va tasdiqlanishi.
1.4.1. Ixtiro, uning turlari va talabi.
Ixtiro inson yaratgan dastlabki intellektual mulk ob’ektidir. Ixtirolar tarixi 
ibtidoiy odam o’zining birinchi mehnat qurolini o’ylab topgan vaqtdan boshlangan 
bo’lsa kerak. O’sha vaqtlardan beri aynan ixtirolar texnikani, demak umuman 
jamiyatni rivojlantirishning omili hisoblanadi.
Intellekt – insonni hayvonot dunyosidan ajratib turadigan asosiy belgi bo’lib, 
rivojlanishni sifat jihatidan yangi pog’onaga ko’taradi. 
Eng avvalo intellektual mulk intellektual faoliyat natijasidir. Barcha 
intellektual faoliyat ham intellektual mulk bo’la olmasligi aniq. Inson fikrlaydi, 
uning xayolida behisob g’oyalar, loyihalar tug’iladi, lekin ularning hammasi ham 
hayotda amalga oshmay, qolib ketadi. Faqat boshqalar tomonidan ob’ektiv 
ravishda qabul qilinadigan, ya’ni o’zining muayyan chegaralariga ega bo’lgan 
g’oya va fikrlargina mulk bo’la olishi ravshandir.
Intellektual faoliyatning keyinchalik qandaydir biror-bir ob’ektiv (moddiy) 
shaklda ifodalana oladigan natijalarigina intellektual mulk bo’ladi deb aytish 
mumkin.
Ixtirolarni yaratishning asosiy sababi, eng avvalo jamiyatning tobora oshib 
60

---

borayotgan moddiy, ijtimoiy va madaniy ehtiyojlaridir. Jamiyat rivojlanib borgani 
sari bu ehtiyojlar bir tomondan yanada to’laroq, ikkinchi tomonidan esa kamroq 
xarajat bilan qondirib borilishi zarur.
Ixtiro bu yangi g’oya, texnik echim bo’lib, amaliyotda texnikaning istalgan 
sohasidagi muayyan muammoni xal qilish imkonini beradi va belgilangan 
mezonlarga javob beradi.
Shuni qayd etib o’tamizki, texnika ko’p qirrali tushuncha bo’lganligi sababli 
turli-tuman ob’ektlar ixtiro bo’lishi va ularning xar biri o’ziga xos bo’lishi 
mumkin.
Nihoyat, biz intellektual mulkning muhim atamasi – patent degan 
tushunchani qarab chiqamiz. Patentni xaqli ravishda intellektual mulkning asosiy 
bosh hujjati deb aytish mumkin, u intellektual mulk xuquqlarining asosiy 
mohiyatini yig’iq holda aks ettiradi va industrial rivojlanishda etakchi rol o’ynaydi. 
Patent so’zi lotincha patentis so’zidan kelib chiqqan bo’lib, ochiq, aniq degan 
ma’noni bildiradi. Patent ixtirochi va jamiyat o’rtasidagi o’ziga xos almashinuv 
hisoblanadi. Ixtirochi o’z ijodini jamiyatga ochib beradi, bu bilan texnik taraqqiyot 
darajasini oshiradi, buning uchun esa o’zining patentlangan ixtirosiga davlat 
tomonidan kafolatlangan mutloq (monopol) huquqqa ega bo’ladi.
Patent davlat nomidan sanoat mulki ob’ektiga beriladigan va muayyan 
xududda muayyan vaqt oralig’ida amal qiladigan muxofaza xujjatidir.
Patent o’z moxiyatiga ko’ra, ob’ektlarga mutloq egalik xuquqini beradigan 
xujjat bo’lganligi sababli muayyan davlatda bunday mutloq xuquqlarni berish 
masalasi shu davlatning aloxida vakolati xisoblanadi. Ma’lumki, bir davlatning 
patenti ikkinchi davlatning xududida amal qila olmaydi. 
Ixtironing ta’rifi, uning turlari xaqidagi asosiy tushunchalarni qarab 
chiqamiz.
Ixtiro,