S. A. Pletnevaning fikricha, "Pecheneg" nomi turkiy Beche nomidan kelib chiqishi mumkin Pecheneg qabilalari ittifoqining faraziy rahbari c. 34]

S.A.Pletnevaning fikricha, “Pecheneg” nomi turkiy Beche nomidan kelib chiqishi mumkin – Pecheneg qabilalari ittifoqining faraziy rahbari [4.C.34].
Pecheneglarning qadimiy vatani Sirdaryoning oʻrta oqimida joylashgan edi.
IX asr oxirida O‘g‘uzlar xazarlar yordamida pecheneglarni qattiq mag‘lubiyatga uchratib, ularning Ural va Volga oralig‘idagi yerlarini tortib oldilar.
Oʻgʻuzlar va pecheneglarning oʻzaro munosabatlari haqida oʻrta asr manbalari guvohlik beradi.Mahmud Qashqarlik pecheneglarning oʻgʻuz qabilaviy birlashmasi tarkibiga kirganligini koʻrsatadi [3. C.6].
Pecheneglar "yomg'ir va em-xashak ko'p bo'lgan joylarda" aylanib yurgan, ular yaylovlarga qarab bir joydan ikkinchi joyga ko'chib o'tgan.
Ibn Fadlan pecheneglarning qashshoqligini va katta podaga ega boʻlgan oʻgʻuz zodagonlarining chorva mollari boyligini qayd etgan. Pecheneglarda ham tenglik yo'q edi: ba'zilarida "boylik, yuk hayvonlari, podalar, oltin va kumushdan yasalgan idishlar, qurollar, mo'l-ko'l bezatilgan kamarlar" bor edi, boshqalari esa hech narsaga ega emas edi. Ko'chmanchilarning xo'jaligi tabiiy xarakterga ega bo'lib, hunarmandchilik uy edi.Chorvochilik nafaqat oziq-ovqat, balki deyarli barcha zarur kiyim-kechak va poyabzallar uchun xom ashyo bilan ta'minlagan. Uyda tayyorlangan kigiz kundalik hayotda keng qo'llanilgan. Ko'chmanchilar qabrlarida ko'pincha charm etiklar uchraydi, ular xuddi kiyim kabi ko'chmanchilarning o'zlari tomonidan tikilgan.Ayollar kiyim-kechak va poyabzal tikishgan, arava haydagan va barcha uy yumushlarini bajargan. Faoliyatning barcha turlari ko'chmanchi chorvachilik bilan bog'liq bo'lib, asosan chorvachilik mahsulotlarini qayta ishlash bilan bog'liq edi. Erkaklar kamon, oʻq, egar, arava yasagan, ot qoʻriqlagan, qimiz tayyorlagan, tuyalarni qoʻriqlagan, yuk ortgan.
Ko'chmanchilar chorvachilik mahsulotlari - jun, qo'y, go'sht evaziga qimmatbaho qurollar, qimmatbaho buyumlar, hunarmandchilik buyumlari oldilar.
Ma'lumki, pecheneglar yerni o'zlashtirib, tariq va bug'doy ekishgan. Qishloq xoʻjaligi yarim koʻchmanchi oʻgʻuzlarga begona emas edi. Qashshoqlashgan polovtsiyaliklar ham joylashdilar.
Polovtsy, pecheneglar singari, qabilalar tomonidan birlashtirilgan patriarxal urug'larda yashagan. Bir necha qabilalar ittifoq tuzdilar, ular qo'shin deb ataldi. Qabilalar boshida “buyuk shahzodalar”, urug’lar boshida “kichik shahzodalar” turgan.Knyazlar qabila kengashlarida saylangan, ular tarkibiga barcha boy qabila elitasi kirgan. Oqsoqollar kengashi, ba'zi manbalar yig'ilishlarga - xalq yig'ilishlariga qarshi. Yig'ilish, oddiy jangchilar kengashi, istisno hollarda, ko'pincha yurish paytida, aristokratiya oddiy ko'chmanchilarning fikri bilan hisoblashishga majbur bo'lganda o'tkazildi. Shunday qilib, harbiy demokratiyaning barcha belgilarini ko’chmanchilardan kuzatish mumkin, ya’ni: oqsoqollar kengashi, kengash va xalq yig’inida saylangan harbiy boshliqlar.Dashtlarda butparastlarning dafn marosimi va butparastlik e’tiqodlari uzoq vaqt saqlanib qolgan.
Pecheneglar (Konstantin Porfirogenda patsanaklar va Ishtakrida bachanaklar) yuqorida aytib o‘tganimizdek, Markvartning fikricha, bir paytlar G‘arbiy T’u-kue konfederatsiyasi tarkibiga kirgan, ammo quyi oqimga qaytarilgan turkiy qabilalar edi. Sirdaryo va Orol dengizining karluk turklari tomonidan [4].
Polovtsilar 11-asr oʻrtalarida “Oʻtgan yillar haqidagi ertak” sahifalarida paydo boʻlgan.Gozi-Baradjda esa ular haqidagi birinchi xabar 10-asr oxiriga toʻgʻri keladi. Polovtsy etnik atama emas va tashkiliy-davlat atamasi emas. U hech qachon u yoki bu odamlarning o'z nomida bo'lmagan. Bu slavyancha nom boʻlib, XI asr oʻrtalarida Qora dengiz dashtlariga sharqdan kelgan koʻchmanchi qabilalar guruhiga berilgan. Til, turmush tarzi, e’tiqodi jihatidan ular boshqa turkiyzabon qabilalardan hech qanday farq qilmagan. Ruslar ularni polovsiy, sharq mualliflari qipchoqlar, bulgʻorlarni oʻgʻuzlar, “turkmanlar”, qipchoqlar, mentsilar deb atashgan [6]. Sakkizta mavzuning boshida, shubhasiz, qo'shin tipidagi uyushmalar deb hisoblanishi mumkin bo'lgan xonlar - arxonlar, Konstantin Porfirogenitus ularni yoki rus yilnomasiga ko'ra, knyazlar edi. Qo'shinlar 40 qismga bo'lingan, ya'ni har bir qo'shin beshta urug'dan iborat edi. Pecheneg jamiyatining bu tuzilishini qoraqalpoqlar orasida etnograflar ham kuzatgan. Klanlarni quyi darajadagi arxonlar - kichik knyazlar boshqargan. Hirod qabila knyazlarining roli harbiy demokratiya sharoitida rol o'ynashga qisqartirildi.
boshliqlar [6].VIII-IX asrlarda pecheneglarning qabila birlashmalari vujudga kelgan. Pecheneglar, o'sha paytda, davlatga ega bo'lgan bo'lishi mumkin. Bu haqda Ziyo Kurter shunday yozgan edi: “Movaronahr zaminidagi qoraqalpoq xalqining etnik maʼlumotlarini tuzishdan tashqari (8—10-asrlargacha) eng oliy urugʻdan hukmdor saylab olindi, unga mayda qabilalar qoʻshildi va ular 6 kishidan iborat boʻldi. –7 assotsiatsiya [2]. Qoraqalpoqlarning ilk davrda davlatchiligini “Qirq qiz” dostoni ham isbotlab beradi. Xalq og‘zaki ijodida ilk davrlardan saqlanib qolgan bu dostonda qirq qiz davlatining hukmdori – Gulyaim haqida so‘z boradi.
Arxeolog M.Mambetullaev “Kerder oʻrta asrlarda qoraqalpoq yerlarining poytaxti boʻlgan” deb yozadi. Chingizxonning Xorazmga bostirib kirishi natijasida Kerderlar davlati parchalanadi. Ziyo Kurterning taʼkidlashicha, qoraqalpoqlar “bu hodisaga qaramay, oʻzlarining etnik birligini saqlab qolganlar va Oltin Oʻrdada rivojlangan” [2].
Olimlarning fikricha, Pecheneg so‘zi bilan Apasiak, O‘g‘uz, Augasiya so‘zlari bir-biri bilan chambarchas bog‘liq. Pecheneglar, shuningdek, Apasiaks, turli xil faoliyatni amalga oshirdilar, ya'ni. dehqonchilik va chorvachilik bilan bir qatorda hunarmandchilik bilan ham shugʻullanganlar. Pecheneglar tariq va bug'doy ekishgan. Qoramol va mayda qoramol va otlar boqilgan. Aksariyat hollarda ular uylarda yashashgan. Shuningdek, upecheneglar shaharlar bo'lib, ularni "kata" (Kyat) deb atashgan. Pecheneglarning paydo boʻlishi qoraqalpoqlarning xalq sifatida shakllanishining ikkinchi bosqichi boʻlib, “pecheneg” soʻzi qoraqalpoqlarning ikkinchi nomidir [1.C.11]. 9-asr oxirida Pecheneglar ittifoqi yerlari Amudaryoning quyi oqimidan, gʻarbda Orol qirgʻoqlaridan Ural (Jayq) va Volga (Yedil) qirgʻoqlarigacha boʻlgan hududni egallagan. . VIII-XI asrlarda oʻgʻuzlar va pecheneglar oʻrtasida yaqin iqtisodiy va siyosiy aloqalar mavjud boʻlgan. Pecheneglar boshqa mamlakatlarda qoʻgʻuzlar tomonidan uyushtirilgan bosqinlarda ham qatnashgan. Ammo 10-asrning boshlarida o'g'uzlar xazarlar bilan birlashib, G'arbiy pecheneglarni ikki qismga bo'lishdi, shundan so'ng bir qismi Kiev Rusiga, ikkinchisi esa Vizantiyaga ketishga majbur bo'ldi. Sharqiy pecheneglar Orol dengizining janubida qoldilar.
Oʻgʻuzlarning koʻp qismi XI asr boshlarida bosib olingan Turkmaniston, Eron va Turkiya hududlarida qolgan. Ular, eng avvalo, turkman xalqining shakllanishiga asos solgan. Turklar va Ozarbayjonlarning etnogeneziga ham ta'sir ko'rsatdi. Oʻgʻuzlarning bir qismi Amudaryoning quyi oqimida Orolboʻyida qolgan. Sharqiy Orolboʻyidagi pecheneglar bu yerda tuzilgan oʻgʻuzlar bilan ittifoq tuzib, koʻplab siyosiy ittifoqlarda qatnashadilar.
S.P.Tolstov, P.P.Ivanov va T.A.Jdankolarning fikricha, Orol pecheneglari oʻz taqdirlarini mahalliy oʻgʻuzlar bilan bogʻlab, qoraqalpoq xalqi shakllanishining soʻnggi bosqichini yakunladilar [1]. Buni xalq ogʻzidan yozib olingan koʻplab rivoyatlar va hozirgi qoraqalpoqlar, turkmanlar kiyim-kechak elementlarining oʻxshashligi, shuningdek, ashulalari tasdiqlaydi. Shunday qilib, qoraqalpoqlarning xalq sifatida shakllanishining oxirgi bosqichi Orol va Amudaryo boʻylarida sodir boʻladi.Shu davrdan boshlab sharqiy pecheneglar “qoraqalpoqlar” deb atala boshlandi. Turk olimi Ziyo Kurter ta’kidlaganidek, bu nom ostida qoraqalpoqlar 8-10-asrlarda shakllangan. Movaronahrda. U shunday deb yozadi: “Men haqiqatni bilmayman: qoraqalpoqlar etnik shakl (millat sifatida) sifatida ular Sharq bilan til topishmay 3-4 asrdan keyin (VIII-X asrlar) keyin, 495-567 yillarda shakllangan. Turkiston, Moverannahrga ko‘chdi” [2.C.34]. XI asrning birinchi yarmida. Sibir va Irtishdan kelgan qipchoqlar sharqiy Orol mintaqasidagi pecheneglar yerlariga bostirib kiradi. Bosqinchi qipchoqlarning bir qismi Sharqiy pecheneglar ittifoqiga qoʻshildi. Qoraqalpoq urugʻlari orasida qipchoq oilasining mavjudligi ham shu bilan bogʻliq. Mashhur tarixchi Abul Fozil Behakiyning “Tarix Beyhakiy” asarida keltirilganidek, XI asr o‘rtalarida. xorazmshohlar turkiy gvardiyasi vakillaridan biri qalpoq nomi bilan atalgan. Bu borada P.P.Ivanov shunday deb yozadi: “Bu yerda gap harbiy boshliqning nomi haqida emas, balki u boshqargan otliqlar otryadi – qalpoqlar haqida ketmoqda”. Balki shu davrdagi, balki undan ham oldinroq qoraqalpoqlar bosh kiyimi turiga qarab qoraqalpoq deb atala boshlagandir [1].
S.P.Tolstovning yozishicha, qipchoqlar, eng avvalo, pecheneglarni bosh kiyimiga qarab “qoraqalpoqlar” deb atagan. Berdaqning “Shejire”sida ham bu fikrni tasdiqlovchi satrlar bor. Bularning barchasi Qoraqalpoq nomining paydo boʻlishiga pecheneglar bosh kiyimining rangi hissa qoʻshgan, degan fikrni tasdiqlaydi.Shunday qilib, qoraqalpoqlar oʻz nomini 11-asrda Orol va Amudaryo boʻylarida olgan [1].