S a m a r q a n d d a V l a t u n I v e r s I t e t I r a h m o n q u L o r z I b e k o V

Ogahiy ta ’rix ba ta 'mira о *
Kard raqam madrasai xushbino
tarzida ifodalaydi. Bu erda «xushbino» ta ’rixga doir so'z bo'lib, 
undan abjad orqali 1268 hijriy sana chiqadi. Ogahiyning e ’tiborini 
ko'proq m a’naviy-tarixiy yodgorlik b o iib qoladigan binolar, ilm- 
tahsil m askanlari, xayrli-savob ishlarga e ’tibor bergan nufuzli 
shaxslam ing ishlari qiziqtirgan, shoir shunday sanalarga ta ’rix 
she’rlar, qasidalar, masnaviylar bitgan.
Ogahiy — taijimon va tarixchi.
O 'zbek xalqi qadim zamonlardan 
qo'shni malakatlar xalqlari bilan iqtisodiy-madaniy aloqalarda bo'lib 
kelgan. Shunday aloqalar zanjirida taijim a adabiyotining ahamiyati 
katta b o id i. XIV asrdan o'zbek taijim a adabiyoti tarixi ning o'ziga 
xos yangi sahifalari ochildi. XIV asrda yashab, ijod etgan Sayfi 
Saroyi g o 'zal g 'az a llar yozish bilan birga, Shayx S a’diyning 
«Guliston» asarini «Gulistoni bit-turkiy» nom i bilan taijim a qildi.

---

Taijima adabiyotining kuchayishida, ayniqsa, Qutbning xizmatlari 
tahsinga sazovordir. U ndan bizgacha etib kelgan «Xisrav va Shirin» 
dostoni ulug‘ ozarboyjon shoiri N izom iy Ganjaviy dostonining 
erkin taijimasi va ayni ch o g 'd a o'zbek epik poeziyasining Navoiy 
davrigacha bo'lgan yirik yodgorligidir. Shundan so'ng Nizom iy 
asarlarini o'zbek tiliga taijim a qilish traditsiyasi davom etdi va 
rivojlandi. XV asrda Haydar Xorazmiy «Maxzan ul-asror» asarini 
erkin taijim a qildi. Ogahiy esa, «Haft paykar» («Etti go'zal») 
dostonini nasriy yo'l bilan tarjima etdi. Ayniqsa, XVII—XIX asrlar 
o'zbek taijim a adabiyotida sermahsul bir davr b o id i. Said Husan 
Xorazmiy eron shoiri Z ohir Kirm oniyning «Vomiq va Uzro» 
dostoni, shahrisabzlik Xiromiy «Chor darvesh», «To'tinom a», 
Volixoja Vosifiyning «B adoe’ ul-vaqoe» asarining tarjim asini 
yaratdilar. Bu davrda o'zbek kitobxonlari forsiy tildan o'zbek tiliga 
taijima qilingan doston, badiiy nasr, tazkira, tarix-solnoma va boshqa 
turdagi asarlar bilan tanishdilar. XIX asr oxirlariga kelib toshkentlik 
shoir va olim Almaiy (1852—1891) m ashhur hind masallari ham da 
rivoyatlari to 'p la m i sanalm ish «K alila va D im na»ni, Sidqiy 
Xondayliqiy (Shavkat) arab ertaklari — «Ming bir kecha»ni o'zbek 
tiliga taijim a qildilar. Xorazmda Ogahiy, Bobojon Sanoiy, Komil 
Xorazmiy boshliq o'ziga xos taijima maktabi maydonga keldi. Juda 
ko'p tarixiy, diniy-falsafiy, axloqiy-didaktik va badiiy asarlaming 
tarjimalari yaratildi. Ogahiyning o'zi 19 badiiy va tarixiy asarni 
nasrda, nazm da, b a ’zan nasr va nazm aralash o'zbek tiliga taijim a 
etdi, bu sohada butun bir maktab yaratdi. Bular Nizom iyning 
«Haft paykar», Kaykovusning «Qobusnoma», hindistonlik adib 
M u h am m ad V o risn in g « Z u b d at u l-h ik o y a t» , X usayn V oiz 
K o sh ifiy n in g «Axloqi M uhsiniy», A b d u ra h m o n Jo m iy n in g
« B ah o risto n » , «Y usuf va Z ulayxo», « S alo m o n va A bsol», 
Sa’diyning «Guliston», Hiloliyning «Shoh va Gado» kabi nodir 
asarlaridir.
Ogahiy bu asarlar taijim asidan ko'zlagan maqsadini «Turkigo'y 
elim bahram and b o is in deb ixlos qalam ini avroqi uzra chektim» 
tarzida izohlagan. Bu asarlaming ko'plari o'zbek tiliga o'girilgan 
birinchi taijim alar edi. Ogahiy taijim alari tufayli o'zbek adabiyoti

---

beqiyos darajada boyidi. Unga yangi mavzular, timsollar, janrlar, 
uslub va ohanglar kirib keldi. U xoh nazm da bo ‘lsin, xoh nasrda 
bo‘lsin taijimaga asos bo'lgan asarga ijodiy yondashishga, unga 
qisman bo'lsa ham, tarixiy davming, m a’naviy m uhitning ruhini 
singdirishga, uslub va til jihatidan kitobxonga m anzur etishga intildi.
Ogahiy ayniqsa o'z asarlariining didaktik yo'nalishiga, komil 
insonni tarbiyalashdagi aham iyatiga e ’tib o r berdi. Sharqning 
mumtoz adib va shoirlarining asarlari taijimasiga ko'proq murojaat 
etganligi «Axloqi Muhsiniy», «Maxzan ul-asror», «Qobusnoma», 
«Guliston», «Bahoriston» kabi Sharq badiiy didaktikasining nodir 
asarlarini saralab olganligi shundan dalolat beradi. Shu bois, 
Ogahiyni o 'zb ek tarjim a adabiyotining asoschisi deb hisoblash 
mumkin. Hech qaysi millat adabiyotida lirik shoir va muarrix sifatida 
boy adabiy meros yaratishdan tashqari, shunchalar ko'p noyob 
asarlaming bir kishi tom onidan tarjima qilinishi hodisasi qariyb 
uchramaydi. Ogahiyning o 'ta mashaqqatli ijodiy m ehnatining bu 
jih a tla ri ta rjim a s h u n o s va ta sa v v u fsh u n o s o lim , p ro fe sso r 
Najmiddin Komilovning «Bu qadim san’at» monografiyasida ancha 
keng tahlil etilgan. Ogahiy taijimalari uning ham m azm un, ham 
badiiy jihatdan yuksak mavqega ega poetik asarlari kabi, milliy 
mafkuramizni qaror toptirish, yosh avlodni barkamollik, m a’naviy 
jihatdan go'zal insonlar qilib tarbiyalashda katta m a’rifiy-estetik 
ahamiyatga egadir.