S a m a r q a n d d a V l a t u n I v e r s I t e t I r a h m o n q u L o r z I b e k o V

Kechalar yotgani na qo ‘shim bor,
Kunduzi ichgani na n o ‘shim bor.
Bir hovuch na uyimda g ‘allam bor,
Ikki gaz na boshimda sallam bor...

---

Arzi holimni shammai bilgil,
Bandazodingga marhamat qilg'il...
U boshqa bir o‘zbekcha-tojikcha misralar aralash muxammasi 
mulammasida ham o'zi va boshqa o'ziga o'xshash fazilatli, diyonatli 
va bilimdon kishilaming og'ir qiyinchiliklar, ruhiy iztiroblar ichida 
yashayotganliklarini, e’tibordan mutlaqo chetda ekanliklarini bir 
dard va afsus bilan qalamga oladi, adolatsiz davmi la’natlaydi.
Muxamasning 5-bandi:
Qaysi bir zulmittg etay te ’dod ey garduni dun,
Kim sening bedodu javring haddi gbyatdan fuzun.
Behunar johilga herding beadad dunyoi dun,
Jam
’/ 
donolami qilding holini zoru zabun,
Zog‘ni a ’lo qilib bulbulni nolon aylading.
Adabiy merosi.
XX asming 50-yillarigacha Maxmuming «Majmuat 
ush-shuaro»da keltirilgan beshtagina g'azali («Hapalak», «Tarog'» 
radifli va boshqalar) hamda Qori Qunduziyning «Tavorixi manzuma» 
asaridagi ba’zi ta’rix she’rlarigina ma’lum edi, xolos. Adabiyot tarixi 
bilan shug'ullanuvchi olimlar Maxmuming shaxsiyati, ijodi haqida 
shu sanoqli she’rlar asosidagina fikr yuritardilar. 50-yilar boshlarida 
qo'qonlik aruznavis shoir Charxiy hamda tazkirachi olim Po'latjon 
Domulla Qayyumovning say’-harakati bilan Maxmuming hajviy 
asarlami o'z ichiga olgan qo'lyozmasi topildi. Unda yetmishga yaqin 
g'azal, muxammas, masnaviy shakllarida yozilgan hajviy asarlar 
mavjudligi ma’lum bo'ldi. O'sha yillari yosh olim bo'lgan, hozirda esa 
akademiklik ilmiy darajasiga erishgan Azizxon Poiatjon Domulla o'g'li 
Qayumov Maxmuming yangi topilgan asarlari ustida tadqiqot olib 
bordi. 1956 yili uning tadqiqot va matnlardan iborat «Maxmur» nomli 
kitobi nashr etildi. Bu kitobning I qismi Maxmur hayoti va ijodiga 
oid ma’lumot hamda fikrlardan, ikkinchi qismi esa, Maxmur 
asarlaridan iborat. Maxmur otasi Akmal kabi zullisonayn shoir bo'lgan. 
Uning hajviy asarlari ichida fors-tojik tilida yozilgan, ba’zan o'zbek- 
tojik tillarida shiru-shakar, mulamma’ usullarida bitilgan she’rlari bor.

---

U Turdi kabi shoirlar an’analariga eigashib, hamma she’rlariga asar 
mazmuniga ishora qiluvchi forscha nomlar qo'ygan. Shu jihatlami 
hisobga olib, Aziz Qayyumov o'z kitobida Maxmuming forsiy she’rlari 
matnining tarjima ma’nolarini ham keltiiganki, natijada o'quvchi bu 
she’rlaming mazmuni, mohiyati va badiiyatini tushunib olishda 
unchalik qiynalmaydi. Kitobda olim «Majmuat ut-shuaro»da Fazliy 
tomonidan Maxmur sha’niga aytilgan ba'zi noxolis fikrlaming asossiz 
ekanligini ta’kidlab o'tadi. Maxmuming hajviy asarlami o'z ichiga 
olgan yuqoridagi majmuadan tashqari, turli qo'lyozma bayozlar, 
manbalar orqali Hofiz, Soib kabi shoirlar g'azallariga yozilgan tazmin 
muxammaslari ham topildi. Jumladan, u shirinzabon lirik shoir 
Hofizning juda mashhur bo'lib ketgan