С. А. Эгамбердиева молекуляр


ДНК-маркерларидан фойдаланишга асосланган селекция



Download 2,76 Mb.
Pdf ko'rish
bet83/140
Sana07.04.2022
Hajmi2,76 Mb.
#533619
1   ...   79   80   81   82   83   84   85   86   ...   140
Bog'liq
molekulyar biotexnologiya

 
ДНК-маркерларидан фойдаланишга асосланган селекция 
усуллари 
ДНК-маркерлари қўлланиладиган селекция усуллари икки 
асосий гуруҳга бўлинади: MAS (маркерлар ёрдамида танлаш)
(MAS – 
markerassisted selection) ва геномик селекция. MAS усулида мақсадли 
ген билан чамбарчас боғланган ДНК-маркерлардан фенотипик таҳлил 
ўрнига ёки биргаликда фойдаланиш кўзда тутилган. Мақсадли ген 
билан чамбарчас боғланган маркерлар фенотипни прогнозлаш учун 
ишончли восита ҳисобланади. Мақсадли геннинг керакли аллелини 
танлаб олиш қўшни маркер локусининг у билан чамбарчас боғланган 
аллели асосида амалга оширилади. Танлашда ген яқинида ундан 
иккала 
томонларда 
жойлашган 
маркерлар 
жуфтлигидан 
фойдаланилганда катта аниқликка эришилади (яъни, мақсадли 
геннинг ён томонларидан ҳимоя қиладиган маркерлар). Агар ген 
секвенирланган ва мазкур ген турли аллелларининг нуклеотид кетма-
кетликларида фарқлар аниқланган бўлса, у ҳолда “ген ичи маркери” 
деб номланган маркер ишлаб чиқиш мумкин. Бундай маркердан 
фойдаланиш энг юқори аниқликка эга керакли генотипни танлаб 
олиш имконини беради. Ген ичи ёки ген билан чамбарчас боғланган 
ДНК-маркер бўлмаганда янада узоқлаштирилган маркерлардан 
фойдаланиш мумкин, бироқ бундай ҳолатларда MASни кейинги 
фенотиплаш билан бирга ишлатишга мақсадга мувофиқ. Бундай 
комбинацияланган ёндашув “тандем” (tandem selection) ёки маркер-
йўналтирилган 
фенотиплаш 
(marker-directed-fhenotyping) 
деб 
аталади. MAS усули беккросс ва қаторли селекцияда, шунингдек 


144 
генлар пирамидасини яратишда ўзини яхши кўрсатди (Moose, Mumm, 
2008). 
Беккросс селекцияда танлашни ген ичи маркери (foreground 
selection), ген билан чамбарчас боғланган маркерлар (recombinant 
selection), генетик фон (background selection) бўйича олиб бориш 
мумкин, шунингдек, генетик фон бўйича танлашни ген ичи маркери 
бўйича танлаш ёки ген билан чамбарчас боғланган маркер бўйича 
танлаш билан комбинациялаш мумкин. Дастлабки икки усул керакли 
аллелни беккросс авлодлар давомида донордан реципиентга 
ўтказилишини назорат қилиб, фақатгина мақсадли ген бўйича танлов 
олиб бориш имконини беради. Геном бўйича тенг тақсимланган кўп 
сонли маркерлардан фойдаланиш нафақат мақсадли генни донордан 
реципиентга ўтказилишини назорат қилиш, балки реципиент 
геномининг қайта тикланишини тезлаштириш имконини ҳам беради. 
ДНК-маркерлардан бирор-бир белгисидан селекцияда фойдаланиш 
учун мазкур белгини назорат қиладиган генларнинг нуклеотид кетма-
кетлиги ҳақида, ёки ҳеч бўлмаганда уларнинг геномдаги жойлашуви, 
шунингдек, улар билан чамбарчас боғланган маркерлар ҳақида 
ахборот талаб этилади. Агар бирламчи маълумотлар бўлмаса, у ҳолда 
тайёрлов тадқиқот ишлари бир йилдан ортиқ вақт давом этиши 
мумкин (расм. 5). Вақт ва маблағни тежаш мақсадида молекуляр-
генетик таҳлил ва танлашни бир вақтда олиб бориш мумкин. Беккросс 
селекцияни 
QTL-таҳлил 
ва 
генотип 
бўйича 
танлашни 
бирлаштирадиган (advance backcross QTL analanalisis) бундай 
ёндашувдан фойдаланишни 1996 йилда С. Тэнксли ва Дж. Нелсон 
(Tanksley, Nelson, 1996) таклиф этганлар. 
Нуклеотид 
кетма-кетликларини 
секвенирлаш 
нархини 
пасайтириш ва юқори маҳсулдор секвенирлаш усулларини 
ривожлантириш тўлиқ геномли секвенирлаш дастурларини оммавий 
амалга ошириш имкониятларини очиб берди. Геноми тўлиқ 
секвенирланган ўсимлик ва ҳайвонлар (ҳам модель, ҳам қишлоқ 
хўжалигида фойдаланиладиган) сони жадаллик билан ортиб 
бормоқда. Айни бир турнинг турли хил вакиллари геномини 
секвенирлаш ва солиштириш (геномни ресеквенирлаш) геномнинг 
полиморф соҳаларини аниқлаш ва геномни бир хилда ва зич 
қоплайдиган маркерларни (одатда SNP) ишлаб чиқиш имконини 
беради. Ҳозирги вақтга келиб қишлоқ хўжалигида аҳамият касб этган 


145 
ҳайвон ва ўсимликлар баъзи турлари ДНК полиморфизмининг 
автоматик таҳлили учун тўлиқ геномли SNP-чиплар ишлаб чиқилган. 
Қишлоқ хўжалиги объектларини генотиплашнинг юқори самарали 
усулларининг татбиқ этилиши селекциянинг геном бўйича текис 
тақсимланган кўп сонли ДНК-маркерларининг таҳлилига асосланган 
янги усули – 

Download 2,76 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   79   80   81   82   83   84   85   86   ...   140




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish