Ruza. Vegetativ organlar. Ildiz. Novda. Kurtak. Novdada barglarning joylashishi

Mikoriza

.  Ko’pincha  o’simlik  ildizning  ichki  to’qimalarida  yoki  yuzasida 

zamburug’larning yashashida kuzatiladi. Ba'zi bir o’simliklar, ayniqsa daraxtlarda 

(eman,  oddiy  qarag’ay,  tog’terak  va  boshqalar),  mikorizaning  bo’lishi  zaruriyat 

hisoblanadi.  Chunki  ularda  maxsus  turdagi  mikotrof  oziqlanish  kelib  chiqqan. 

Mikorizasiz bu o’simliklar juda yomon o’sadi. Mikoriza faqat daraxt o’simliklarda 

bo’lmay, balki o’t o’simliklar, don  - dukkakli va boshoqli o’simliklar uchun ham  

xarakterlidir. Mikoriza tuzilishiga ko’ra ikki asosiy turga ajratiladi: tashqi (ektotrof) 

va ichki (endotrof) mikoriza. Ektotrof mikorizada o’simlik ildizning uchki qismini 

zich  g’ilof  ko’rinishda  zamburug’  mitsiliysi  o’rab  oladi  va  undan  zich  to’rsimon 

zamburug’  iplari  tarqalib  ketadi.  Bu  turdagi  mikoriza  asosan  daraxt  o’simliklar 

ildizida  tarqalgan  (oqqayin,  arg’ug’on,  eman,  tog’terak  va  boshqalar).  Tashqi 

mikorizada  o’simlikning  ildiz  tuklari  yo’qolib  ketadi.  Uning  o’rniga  zamburug’ 

gifalari  xizmat  qiladi.  Endotrof  mikorizada  zamburug’    ildiz  yuzasida  yashamay, 

balki uning ichki qsmiga kirib boradi. Zamburug’ kirib olgan ildiz hujayralari tirik 

holda bo’lib, zamburug’ gifalari hujayrada sekin - asta parchalanadi va u o’simlik 

hujayrasi  tomonidan  o’zlashtirib  yuboriladi.  Ichki  mikoriza  ko’pincha  o’t 

o’simliklarda uchraydi. Ayniqsa, vereskdoshlar va salabdoshlar kabi oila vakillari 

uchun xarakterlidir. 

Mikorizadan tashqari yuksak o’simliklarning bakteriyalar bilan hamkorlikda 

hayot  kechirishi  ham    ma'lum.  Bu  turdagi  hamkorlik  asosan  dukkakli  o’simliklar 

(loviya,  beda,  no’xat,  sebarga,  yantoq  va  boshqalar)da  keng  tarqalgan.  Tugunak 

bakteriyalarning  dukkakli  o’simliklar  bilan  hamkor  hayot  kechirishida  ularning 

ildizida  maxsus  o’simtalar  -  shishlar,  ya'ni  tugunaklar  hosil  bo’ladi.  Bunday 

tugunaklarning  hosil  bo’lishi  tugunak  bakteriyalarning  faoliyati  bilan  bog’liq.  

Tugunak  bakteriyalar  tuproqdan  ildiz  tuklari  orqali  uning  ichiga  kirib  oladi. 

Bakteriyaning  ta'siri  natijasida  ildizning  chekka  qismlarida  parenxima 

---

hujayralarining  kuchli  bo’linishi  va  hajmining  ortishi  kuzatiladi.  Natijada  ildiz 

hujayralari o’sib ketadi va unda o’simtalar, ya'ni tugunaklar hosil bo’ladi. Tugunak 

bakteriyalarning  fiziologik  roli  shundan  iboratki,  ular  atmosferadagi  erkin  azotni 

o’zlashtirish qobiliyatiga ega va shu bilan yuksak o’simliklarning  azotga bo’lgan 

talabini  qondiradi.  Ushbu  hamkorlik  amalda  muhim  ahamiyatga  ega.  Dukkakli 

o’simliklar  qo’shimcha  azot  manbiga ega bo’lganligi  uchun ham   oqsillarga boy. 

Ular qimmatli oziq va yem - xashak mahsulotlarni beradi. 

Novda ham  ildiz kabi yuksak o’simliklarning  asosiy organidir. Novda uchki 

meristemaning  mahsuli  bo’lib,  ildizga  nisbatan  ancha  murakkab  tuzilishga  ega. 

Vegetativ novdada quyidagi qismlarni ajratish mumkin: poya, barglar, bo’g’imlar, 

bo’g’im oraliqlari va kurtaklar. 

Kurtaklar  -  murtak  holdagi  novdalar  hisoblanib,  ular  uzoq  vaqt  o’sish  va 

shoxlanish, ya'ni novdalar sistemasini hosil qiladi. Novdagi barglar muhim vazifani, 

ya'ni fotosintezni bajaradi. Organlarni biriktirib turuvchi poya mexanik, o’tkazish va 

ba'zan  g’amlovchi  vazifalarni  bajaradi.  Nodaning  bir  butunligi  va  uning  qismlari 

o’rtasidagi o’zaro boqlanishlar uning shakl o’zgargan ko’rinishlarida ham  yaxshi 

ifodalangan.  Novdani  ildizdan  ajratib  turuvchi  muhim  xususiyati  barglar  bilan 

qoplanishi  hamda      bo’g’imlarga  ega  bo’lishidir.  Poyaning  bo’g’imi  ba'zi 

o’simliklarda yo’g’onlashgan yoki yaxshi ifodalangan bo’ladi. Odatda poyada ikki 

xil  bo’g’imlar  farq  qilinadi.  Agar  barg  yoki  halqasimon  barglar  poyaning  asosini 

to’liq o’rab olsa yopiq, qisman o’ragan bo’lsa, ochiq bo’g’im deb qaraladi. Odatda 

novdada bir necha bo’g’imlar va bo’g’im oraliqlari bo’lib, ular novdaning bo’ylab 

takrorlanadi. Natijada metamer tuzilish kelib chiqadi.