|
Uliwmainsaniyliq ruwhiy rawajlanıwdıń tiykarǵı tariyxiy basqıshları
JOBA:
I.Kirisiw
II.Tiykarģi bólim
1. Uliwmainsaniy ruwxiyat ha`m oniń ózgeshelikleri.
2. Milliy ruwxiyat hám oniń belgileri.
3. Bazar qatnasiqlari hám ruwxiyat.
III.Juwmaqlaw
IV.Paydalanilģan ádebiyatlar
I.Kirisiw
1. Uliwmainsaniy ruwxiyat hám oniń ózgeshelikleri.
Uliwmainsaniyliq ruwxiyat- pù tkil insaniyatqa, ja`ha`n xaliqlarina tiyisli bolģan, uzaq ha`m jaqin ótmishtegi, ha`zir de ruwxiyliq jaqtan jùdáqimbatli, insan qa`lbinde óshpes iz qaldiratuģin, ma`ńgi jasaytuģin, insaniyattiń sotsial ma`pi, talabi ushin xizmet etetuģin, olardi jaqsiliqqa baģdarlaytuģin ruwxiy bayliqlar. Uliwmainsaniy ruwxiy bayliqlarģa ilim-pa`n, filosofiya, a`debiyat, iskusstvo shiģarmalari, oylap tabiw, ruwxiy ma`deniyat dùrdanalari, uliwmainsaniy a`dep normalari ha`m taģi basqalar kiredi. Uliwmainsaniy ruwxiyat óz unamli a`hmiyetin hesh waqitta joytpaydi. «Altindi tat baspaydi, quyash qaraymaydi» degenleri siyaqli ma`ńgi tura beredi. Insan azatliģi, salamatliģi, ha`r bir shaxstiń
jasaw, bilim aliw, qartayģanda sotsialliq qorģaniw imkaniyatlari ha`m ol haqqinda ģamxorliq kórsetiw siyaqli ma`na`wiy juwapkershilikleri óz a`hmiyetin mudami saqlap qala beredi. A`dalat, teńlik kibi qa`diriyatlar a`sirler dawaminda jasap kelmekte, oni pùtkil insaniyat abaylap-saqlap kiyatir. Insandi sùyiwshilik- bul insanniń en joqari ja`miyetlik waziypasin belgileytuģin ha`m oni iske asiratuģin ideyalar, kóz-qaraslar ha`m oy-pikirler jiyindisi, shaxstiń erki, qa`dir-qimbati, oniń baxitli boliw huqiqin talap etiw imkaniyatiniń bar ekenligine isenim. Oni Ózbekstan xaliq shayiri Muxammed Yusuftiń insan filosofiyasina qurilģan mina qosiģiniń misalinan da kóriwge boladi'
A`y doslarim dùńyada,
Artta qalģan iz jaqsi,
Bùlbili joq ba`ha`rden,
Qumiri toli gùz jaqsi.
Toq waģinda izlegen,
Twwisqannan jat jaqsi,
On na`ma`rt dostińnan,
Jalģiz aqsaq at jaqsi,
Alistaģi altinnan,
Qushaqtaģi naq jaqsi,
Opasi joq qatinnan,
Dawasi joq da`rt jaqsi,
Axmaqlar bergen ģaznadan,
Tislem arpa nan jaqsi,
Qiriq bir shala molladan,
Jalģiz musilman jaqsi.a`
Adamniń toliq ma`nistegi adam ekenligin oniń sirtqi kelbeti kópshilik jaģdayda ańlata bermeydi, insanniń haqiyqiy insan ekenligin oniń ishki, ruwxiy duńyasina qaray bahalaw duris bolsa kerek.
Erkinlikti sùyiwshilik-insanniń eń joqari huquqi-erkin, azat jasaw huquqin qorģaw menen a`hmiyetli. Eriksiz insan- tutqin, eriksiz millet-qul, eriksiz ma`mleket-baģinishli. Erkinlikti sùyiwshilik eń da`slep óz ?atani erkinligi ushin, qala berse basqa milletler ha`m watanlar erki ushin gùresti ómiriniń maqseti etip qoyģan insanlardiń printsipi.
Erkinlikti sùyiwshi adam qulliqtiń ha`r qanday kórinislerin inkar etiw jolinda insan huqiqlariniń shin ma`nistegi qorģawshisina aylanadi, sóz erkinligi, hùjdan erkinligi ushin gùresedi, milliy azatliq ha`reketleri ushin tùrtki saladi, olar óz da`wiriniń qaharmanlarina aylanadi, ózgelerdiń erki ushin óz erkin, ómirin qurban etiwden de qoriqpaydi.
Lekin bunday jaģdaylarda kópshilik qanday xizmet atqaradi, ol kimlerdiń ta`repinde boladi.
A`tirapta bolip atirģan waqiyalarģa biypa`rwaliq, «na`ma`rt bolayin, saw bolayin» degen kóz-qaras kópshilikti alamanģa aylandiradi. Buni Ózbekstan qaharmani, Ózbekstan xaliq shayiri Abdulla A`ripovtiń mina tómendegi qosiq qatarlarinan kóriwge boladi'
Ma`shirep asilģanda qayaqta ediń?
Lorka atilģanda qayaqta ediń?
Sorastirģanbediń Qa`diriydi ya,
Qalqan bolaldiń ba kelgende ba`le?
Hùkimler oqilar seniń atińnan,
Tariyxlar toqilar seniń atińnan,
Neseń sens Kandayin siyqirli kùshseń?
Ne ushin tamashaģa bunshelli óshseń?
Aldińda ha`siretli oyģa talaman,
Qashan xaliq bolasań, a`y sen-alaman?a`
Duris, ha`rbir insanniń ruwxiy dùńyasina ta`n, oz filosofiyasi boliwi lazim, óytpese ol shaxs
bola almaydi, alaman qatarinan bina`y ómirinde shiģa almaydi. Bul filosof-shayir ta`repinen pùtkil adamzatqa qarata aytilģan sùren-shaqiriq. Adamniń haywannan ayirmashiliģi oniń sana-sezimi bar ekenliginde, aqil-za`kawat iyesi bolģanliģinda. Olay bolsa sol sana-sezimdi insaniyat a`wla`d keleshegi ushin iygilikli islerge jumsawi kerek.
Bizge burinnan ma`lim ha`m eń ulli printsip- bul Watandi sùyiwshilik. Ol insanniń óz
?atanina muhabbatin qa`dirlep-qa`sterlewge qaratilģan a`dep-ikramliq tùsinik. Ol jóninde kóbinese atanniń dushpanlarina qarsi ruwxiy-ideologiyaliq qural sipatinda talqi jùrgizedi. Shininda ol óz watanlaslari erkin qorģaw ushin gùres, insan azatliģi jolindaģi isha`
reketlerden ibarat tuyģi. Ol tek sawash maydaninda emes, al barliq tarawlarda da óz kórinisine iye boliwi mùmkin. Watandi maqtanish etiw, oniń ha`rbir qaris jerine, tawi-tasina, ilim-pa`n, kórkem ónerdegi jetiskenliklerine mehir menen qaraw, oni qózdiń qarashaģinday etip saqlawdiń ózi watandi sùyiwshilik esaplanadi. Qaraqalpaq shayiri Ibirayim Yusupovtiń tómendegi qosiq qatarlari biziń bul sózimizge da`lil bola aladi'
Do'stlaringiz bilan baham: |
