Руйхатга олинди

Идентив ўқув мақсадлари: 
1. Эронда XVI- асрда Сафавийлар империясига асос солиши. 
2. Янги даврда Эрондаги сиѐсий ҳолатни кўрсатади. 
3. Эроннинг маданияти. 
1-саволнинг баѐни* 
Ўрта асрларда Эрон Осиѐдаги йирик давлатлардан бири эди. Ўрта 
Шарқнинг муҳим стратегик ва савдо йўллари устида жойлашган бу 
мамлакатнинг иқтисоди ва маданияти XVI —XVII асрларда анча юксалади.
Эронни бошқарган сулолалар жумладан янги Эрон шоҳлигини барпо 
қилган сафовийлар давлати ижтимоий — иқтисодий турмуш даражаси 
турлича бўлган қабила ва ҳалқлардан уюшган бўлиб жуда катта (Хуросон, 
Ҳирот, Қандаҳор, Белужистон, Шарқий Арманистон, Озарбойжон, Грузин 
подшолиги Эрон шоҳига вассал бўлган) ҳудудларини эгаллаган эди. Эрон 
давлатининг ўзи ҳам миллий жиҳатдан бир ҳил бўлмай, унда курд, 
бахтиѐрлар, лур, туркман ва бошқа қабилалар яшарди. Бу халқлар айниқса, 
Кавказ халқлари миллий жиҳатдан ўта камситилар ва аѐвсиз эксплуатация 
қилинар эди. 
Эрон шоҳи мамлакатдаги бутун ер, сув эгаси ҳисобланарди. Давлат 
— феодал ер эгалигидан ташқари феодал ва деҳқон ер эгалигининг бир 
қанча кўринишлари ҳам (девон ери, суюрғол ерлар, арбоб ери, вақф 
ерлари, хусусий ва майда мулк ерлари) мавжуд эди. XVIII аср бошида 

---

Эронга бўйсундирилган халқларнинг шоҳ ва хонларга қарши 
ҳаракати ўсиб борди. Ислом динидаги икки мазҳаб (Суннийлар ва шиалар) 
ўртасидаги зиддиятлар кучайди. Чунки Эрондаги ғалаѐн, қузғалон ва 
бошқа ҳаракатлар кўп вақт диний тус олар эди. Ислом динидаги асосий 
йўл қуръон билан бир қаторда суннани (яъни қуръонда бўлмаган, лекин 
Муҳаммад саллолоҳу алайҳи вассаллам қолдирган ҳадис ақидаларини) тан 
олади. Сунна фақат сунний мазҳабидаги мусулмонлар учунгина қонуний 
кучга эга. Шиалар аввал Жанубий Эронда VII аср ўрталарида сиѐсий 
партия сифатида («Шиа Али», яъни «Али партияси») номи билан пайдо 
бўлди.Шиалар арабларнинг ҳукумрон сулолаласидан норози бўлган 
халқлар ҳаракатига бошчилик қилган эдилар. VIII —IX асрларда шиалар 
ҳаракати асосан Эронда тарқалган эди. (Ҳозирги кунда ҳам шиалар фақат 
Эрон ва Яманда мавжуд). 1500 йилга келиб, шиа Эронда асосий давлат 
дини бўлиб қолди. Шиалар сунна халифаларини тан олмас, бинобарин, 
Али авлодлари бўлган имомларни ҳам уларга қарши қўярдилар. Шиалар 
қуръонни мусулмон динининг бош китоби деб билганлари ҳолда унга 
суннийлар берган изоҳларни (ҳадисни) тан олмасдилар ҳамда унга 
ўзларининг муқаддас васиятномаларини (Ахборни) қарши қўярдилар. 
XVII аср охирида Сафавийлар давлати иқтисодий ва сиѐсий 
тушкунлик даврини бошидан ўтказаѐтган эди. Бунда шоҳ хонадони 
ўртасидаги рақобатлар, кейинги шоҳларнинг давлатни бошқаришидаги 
ўқувсизлиги, турли феодал гуруҳлар ўртасидаги низолар билан бир қаторда 
муҳим савдо йўлларининг бошқа томонлардан ўта бошлаганлиги, 
дехқонлар ва шаҳар аҳолисини эксплуатация қилиш кучайганлиги, турли 
халқларнинг Сафавийлар сулоласига қарши курашла ҳал қилувчи рол 
ўйнайди. 
Сафавийлар шоҳларига қарши XVIII аср бошида қўзғалон кўтарган 
афғонларнинг гилза қабилалари 1709—1714 йилларда Эрон қўшинларига
қатор зарбалар бердилар. 1722 йили Исфаҳонни қамал қилдилар. Эрон 

---

заифлашиб қолганидан фойдаланиб, турклар 1723 йили мамлакатга қарши 
ҳаракат бошладилар ва 1728 йили Кавказортини, Эрон, Озарбойжонни, 
Теҳронни эгалладилар ҳамда Россия чегараларига таҳдид сола бошладилар. 
Пѐтр I ўз армиясини Астрахандан Шимолий Кавказ орқали Эронга 
юборди ва эроннинг ипак маркази бўлган Ғилоф турклар томонидан 
эгаллаб олинишига йўл қўймади. Эроннинг турли районларида афғон 
қўзғалонлари бошланди. Бунда туркманларнинг афшор қабиласидан 
бўлган талантли ҳарбий йўлбошчи Нодирқули шуҳрат қозонди. У 1736 
йили шоҳликни Нодиршоҳ номи билан эгаллаб олди. Нодиршоҳ вафотидан 
кейин узоқ вақт мамлакат шоҳсиз қолиб, қабилалар ўртасидаги кураш 
кучайди.