Рта махсус таълим вазирлиги Ўзбекистон республикаси

3.Меҳнатни ташкил этишнинг асосий тамойиллари
Қишлоқ хўжалиги ишлаб чиқаришига янги техника ва технологиялар тез суръатларда тадбиқ этилмоқда.Шунинг учун ҳам қишлоқ хўжалик корхоналарининг ҳар бир ходими, мутахассиси, раҳбари меҳнатни ташкил қилишнинг умумий тамойилларини эгаллаши ва уни ўз ишида қўллай билиши лозим.
Келишиб олиш тамойили. Ўзаро бир-бири билан боғлиқ бўлган меҳнат жараёнлари ўтказиладиган жой ва вақт келишиб олинади.
Бир меъёрда ишлаш тамойилида ишнинг қизғин даврларида шошқалоқликка йўл қўймаслик учун хўжаликларнинг бўлинмалари техника билан етарли қуроллантирилса, иш бир меъёрда бориши таъминланади ва меҳнат жараёни анча унумли бўлади.
Меҳнатда қониқиш тамойили меҳнат жараёнида асосий ва қўшимча иш ҳақи тўлаш ҳамда моддий ва маънавий рағбатлантириш йўли билан амалга оширилади.
Узлуксизлик тамойили. Меҳнат предметига дастлабки босқичдан то охирги босқичга қадар узлуксиз кечиктирмасдан ишлов беришдан иборат ишлаб чиқариш жараёнини энг тўғри уюштирилган жараёни деб қараш мумкин. Гарчанд қишлоқ хўжалигидаги иш даври ўз характерига кўра мавсумий бўлсада, ҳар қайси мавсумда иш вақти бекорга сарф бўлмаслиги, техникавий, технологик хизмат кўрсаткичининг бошқа турлари билан боғлиқ бўлган харажатлар иложи борича кам бўлиши керак.
Ихтисослаштириш тамойили. Ширкат ва фермер хўжаликларида ҳар қайси механизаторга ҳар йили бир хил технологик жараён (ер ҳайдаш, экиш, экинларни парвариш қилиш, етиштирилган ҳосилни йиғиб-териб олиш ва ҳоказо) топширилади. Бунда унинг тажрибаси, малакаси, индивидуал, физиологик хусусиятлари (аниқ ҳаракат қилиши, машина ва шароитнинг ўзгаришига ҳозиржавоб-лиги ва шунга ўхшашлар) ҳисобга олинади.
Йилдан-йилга бир хил ишнинг доимий такрорланиши механизаторнинг ихтисослашувига ёрдам беради. У меҳнат қилишнинг илғор усулларини ўзлаштириб, маҳоратини оширади, оқибатда энг кам куч, маблағ ва иш вақти сарф-лаб, зарур фойдали натижаларга эришади.
Пропорционаллик тамойили. Пропорционалликка машина-трактор агрегатларини тўғри комплектлаш орқали эришилади. Бунда тракторнинг тортиш қуввати билан иш машиналарининг қамраш кенглиги ўртасидаги пропорцияга риоя қилиш керак. Масалан, йиғиб-теримга иштирок этадиган машиналар билан транспорт воситаларининг иш унуми ўртасидаги сони билан механизатор-созловчилар сони ўртасидаги аниқ нисбат белгиланади.
Саноат типидаги чорвачилик мажмуаларида ва бошқа бўлимларда, асосий ишловчи (операторлар) билан ёрдамчи ишловчилар ўртасидаги мувофиқ пропорцияларни аниқлаб олиш мумкиндир.
Паралеллик тамойили. Айни бир вақтда турли ихтисосликдаги кўпчилик кишиларнинг қишлоқ хўжалик ишларини бажаришда иштирок этиши кўплаб иш ўринлари тайёрлашни, турли меҳнат жараёнлари паралел бажарилишини уюштиришни зарур қилиб қўяди. Бунинг натижасида ишни мувофиқ агро ва зоотехникавий муддатларда бажаришга, машиналарни ишга ўз вақтида тайёрлашга маҳсулотнинг тўкилишидан, сифат ўзгаришидан ва ҳоказолардан келадиган зарарларни камайтириш ҳисобига кам меҳнат сарфлаб, кўп маҳсулот олиш имконияти яратилади. Тўғри-аниқ бажариш тамойили юкларни бир жойдан иккинчи жойга белгиланган вақтда етказиб беришдан иборатдир.