Ro`yxatga olindi: №

XIV bob. AKSIYALARNI OCHIQ OBUNA TARTIBIDA 
JOYLASHTIRISH OPERATSIYALARINI TASHKIL ETISH VA 
O‘TKAZISH
14.1. Aksiyalarni   ochiq   obuna   tartibida   joylashtirishning   iqtisodiy
mohiyati, afzalliklari va kamchiliklari
Bugungi   kunda   mamlakatimizda   korporativ   moliyaviy   munosabatlarni
samarali tashkil etishga alohida e’tibor qaratilmoqda. Chunki korporativ moliyaviy
munosabatlar natijasida ham davlat, ham uy xo‘jaligi bevosita daromadlarga ega
bo‘ladilar, shuningdek xalqaro mehnat taqsimotida mamlakatning egallab turgan
o‘rni   mustahkamlanadi.   Shundan   kelib   chiqqan   holda   bu   borada   qonunchilik
hujjatlari muntazam ravishda takomillashtirililib, korporativ tuzilmalar faoliyatini
rivojlantirish masalasiga jiddiy yondashilmoqda. Birinchi Prezidentimiz I.Karimov
ta’kidlaganlaridek   “korporativ   yoki   aksiyadorlik   birlashmalarimizning   faoliyati
samaradorligini   tanqidiy   baholash,   ularni   xorijiy   davlatlardagi   ana   shunday
korxonalar   bilan   taqqoslab   ko‘rish   zarur.   Chunki,   bugungi   kunda   iqtisodiy
rivojlangan mamlakatlarda, ayniqsa, sanoat sohasida mulkchilikning bunday shakli
muhim o‘rin tutadi.”
71
Ma’lumki,   aksiyadorlik   jamiyatlari   qimmatli   qog‘ozlar   bozori   emitenti
sifatida o‘z aksiyalarini ochiq va yopiq obuna tartibida joylashtirishlari mumkin.
Mamlakatimizda   faoliyat   ko‘rsatayotgan   aksiyadorlik   jamiyatlarining   xalqaro
darajada raqobatbardoshligini oshirishda xorijiy kapital jalb qilish masalasi muhim
ahamiyatga ega. Bu masala aksiyalarni ochiq obuna tarzida xalqaro fond birjalarida
joylashtirish   orqali   ham   amalga   oshiriladi   hamda   ishlab   chiqarish   va   xizmat
ko‘rsatish sifatining o‘sishiga bevosita o‘z ta’sirini ko‘rsatadi. Shu boisdan quyida
aynan shu masala xususida to‘xtalib o‘tamiz.
Aksiyalarni ochiq obuna tartibida joylashtirish amaliyoti qisqacha IPO (ing.
«Initial   Public   Offering»)   deb   yuritiladi.   IPO   emitent   tomonidan   aksiyalarni
bozorda birlamchi ochiq obuna usulida joylashtirish bo‘lib, bu jarayon davomida
ular investorlarning keng doirasiga kirib boradilar va fond birjasida erkin savdoni
amalga   oshiradilar.   Boshqacha   qilib   aytganda   IPO   deganda     emitent
kompaniyaning   aksiyalarini   ochiq   bozorda   birinchi   marta   sotuvga   chiqarishi
tushuniladi. Shu yo‘l bilan kompaniya «yopiq»dan «ochiq»ga o‘zgaradi, ya’ni shu
kompaniya aksiyalariga qiziqib qolgan investorlar ularni fond birjasida erkin sotib
olishlari mumkin. Kompaniya qimmatli qog‘ozlarining birjada muomalaga chiqishi
natijasida   ularni   erkin   savdo-sotiq   predmeti   bo‘lishiga,   likvidliligi   oshishiga   va
ularning   bozor   bahosining   maksimal   o‘sishiga   olib   keladi.   IPO   yordamida
kompaniyada   joriy   xarajatlarni   qoplashga   va   yirik   loyihalarni   amalga   oshirish
uchun uzoq muddatli tashqi moliyaviy resurslarni jalb qilish imkoni tug‘iladi. IPO
uchun  talab  qilinadigan  jarayonlar  va  ularning  amalga  oshirilishi  kompaniyaning
71  
Karimov I.A. 2015 yilda iqtisodiyotimizda tub tarkibiy o‘zgarishlarni amalga oshirish, modernizatsiya va diversifikatsiya
jarayonlarini   izchil   davom   ettirish   hisobidan   xususiy   mulk   va   xususiy   tadbirkorlikka   keng   yo‘l   ochib   berish   –   ustuvor
vazifamizdir. O‘zbekiston Prezidenti I.Karimovning mamlakatimizni 2014 yilda ijtimoiy-iqtisodiy rivojlantirish yakunlari va
2015   yilga   mo‘ljallangan   iqtisodiy   dasturning   eng   muhim   ustuvor   yo‘nalishlariga   bag‘ishlangan   Vazirlar   Mahkamasining
majlisidagi ma’ruzasidan. 
www.uza.uz

---

shaffofligini   oshiradi   va   uning   moliyaviy   holatini   ob’ektiv   baholash   imkonini
beradi. Umumiy holda oddiy aksiyalar emissiyasi hisobiga moliyalashtirish IPO
operatsiyalarining afzalliklari va kamchiliklari sifatida quyidagilarni keltirishimiz
mumkin (14.1-jadval).
14.1-jadval