Ro’yxatga olindi: №2021 yil “ ”

Diniy mezonlar axloqiy, siyosiy va badiiy mezonlarga qanchalik chirmashib ketgan bo’lsa, ruhiy olamni diniy qarashlardan ozod qilish shunchalik qiyin bo’ladi. Bu jarayon qanchalik jadal kechsa, qayta baholashdek mushqo`l ishni boshidan kechira-yotgan shaxs shunchalik ko’p qiyinchiliklarga duch keladi.
Diniy kechinmalarni yengishdaga eng qiyin to’siq, degan edi I. P. Pavlov, ruhiy faoliyatning tarkib topgan ko’nikmasini singdirishdir. Pavlov o’z asarlarida ko’nikma tushunchasini ruhiyatning emas, balki ko’proq fiziologik jihatnyang tarkibi sifatida baholagan, dinga zaif orgaqizmning tashqi muhit sharoitlariga moslashish reaksiyasi, o’ziga xos shartsiz refleks yoki inson tabiatida juda chuko`r o’rin olgan tabiiy instinkt deb qaragan. Agar din biologik emas, balki ijtimoiy kelnb chisuvchi dinamik hodisa deb qaralsa, uni bartaraf etish hiyinchiliklari tushunarlirok bo’ladi. Aslida dinga ishonuvchmlarning hissiy olami nuqur hamda kuchli hissiy kechinmalar bilan to’yintirilgan bo’lib, ular shaxsga subyektiv qoniqnsh beradi. Ular o’ziga xos ehtiyojga aylanadi. Kishinn odatiy mashg’ulotlaridan qo’qqisdan mahrum etish, demak kishinnng hissiy dunyosini qashshoqlashtirish, uning hayetidan o’zn eng qadrli va himmatli, deb ishongan narsasini zo’rlab sug’urib olnsh demakdir. Fikrimikcha, ayrnm holarda yuzaga keladigan gangish, tush-kunlik va ruhiy siqnlish hislatlarini mumkin qadar qisqar-tirish va deyarli sezilarsiz hal qnlish mumkin. Buning uchun tarbiyachi diniy kechinmalarni yo’q qilish uchun emas, balki ularni dinin bo’lmagan kechinmalar bilan siqib chvqarishga harakat kiishi lozim. Gap Diniy kechinmalarni ruhiyatini mustaqil dinga bog’lik olmagan holda rivojlanishidek yashirin imkoniyatlar bilan siqib chiqarish haqida bormoqda. Ushbu maqsadga tez fursatda erishib bo’lmaydi. Bunday murakkab jarayenni tezlashtirishga urinish ruhiy ta’sirning obyektnv normalari doirasidan chiqishga olib kelishi mumkin. Ateistik tarbiyada obyektiv imkoniyatlardan foydalanish, dinga ishovuvchilar qalbiga yo’l topib, diniy etisodnv yengish jarayonini tezlashtirish mumkin. Ruhiyatyai erksevar g’oyalar va intilishlar bilai sug’orilgan shaxs dilking kuchi yetmaydigan shaxsga aylanadi. Ateistning vazifasi dinga ishonuvchini ana shuiday kechinmalarga olib kelish, mazko`r kechnnmalarning o’sishi hamda rivojlanishi uchun zarur sharoitlarni yaratishdir.
Shaxs ma’naviy olamining barcha unsurlari o’zaro bog’lashan. Sifatlardan birining shakllantirilishi unga tegishli bo’lgan boshha sifatlarning shakllantirilishini taqozo etadi. Mana shuning uchun ham kishilar hissiy olamiga dinga oid bo’lmagaya ta’sirni qarshi qo’yish, joylarda diniy targibotii ta’sirsiz-lantirish masalalari muhimdir.
Ilmiy dunyoqarashning ahamiyati shundaki, diniy kechinma-lardan xalos bo’lgan hissiy soha erkin va bedaxl bo’ladi.
Shaxs dunyoqarashini. ilmiy tafakko`rga yo’llash.hissiy sohani diniy yo’nalishdan saqlaydi. Ilmiy chiniqqan dunyoqarash shaxs kechinmalarini diniy oqimga o’tishini istisno etadi va shaxsga barqarorlik hislatini singdirib, uning dindan butunlay xalos bo’lishiga olib keladi.
Ammo din bilan aloqani o`zish, ateizm mavkeiga o’tish faqat ma’lum tafakkurfaoliyati, diniy aqida va ilmiy qoidalarni taqqoslash natijasidagina sodir bo’lmaydi. Diniy Mafkuraning asossizligini ang’lashning o’zi dindan, ilohiy kuchga ishonishdan to’liq voz kechishga olib kelmaydi, kishi hamisha ham bilim-larning yangi, yuqori darajasiga ko’ra harakat qilavermaydi.
Dinga ishonuvchi dindan yuzo’girishi uchun u egallagan bilimlar shaxsiy chuqur va barqaror e’tiqodga aylanishi, uning hissiyoti bilan birikishi kerak. Dinga ishonuvchi egallagan bilimlarini hissiy hazm qilishi, fzqat ongi bilangina emas, balki halbi bilan ham idrok etishi kerak. Hissiy jarayonlar shaxsga bilish jarayoniga nisbatan to’liqroq, chuqurroq ta’sir etadi. Mana shuning uchun ham hissiy ta’sirni yetarlicha baxrlamaslik ateistik ishning samarasiga salbiy ta’sir qiladi.
Diniy etiqoddan butqo`l xalos bo’lish uchun kishining hissiy olamini tubdan qayta hurish lozim bo’ladi, bunga esa faqyat ilmiy dunyoqarash ko’magidagina erishish mumkin. Materialistik qarashlar va ular asosida tarkib topgan realistik hissiyotlar ateizm e’tiqodi deb atalmish mustahkam qotishmani yaratadi.
Diniy etiqoddan xoli bo’lish kishining stixiyali tabiiy, ijtimoiy kuchlar ustidan hoqimligini qaror toptiradi, uni ijodiy faoliyat yo’lidan boshlaydi.
Tabiiyki, kishini diniy e’tiqoddan xalos etish murakkab jarayon. Dunyoni idrok etish xarakteri ma’lum byalimni taqozo etadi. Biroq bu bilim va xatti-harakatning o’zi bilan duneni idrok etishni mustahkamlaydigan mushqo`l ahvoldan qutulish oson emas.
Etiqodni o’zgartirish holatlari ko’rib chiqilar ekan, faqat shaxsiy iztirob va qo’llab-quvvatlashgina kishining bardoshliroq, pishiqroq va hayot amaliyoti bilan sinalganrok bo’lishiga yordam beradi. Axir kishi hayotning o`zluksizligi bilan mustahkamlangan fiziologik dunyoqarashini o’zgartirishi kerak. Bu juda og’ir. Chunki kishi o’z odati bo’yicha hamma narsani o’z dunyoqarashiga ko’ra tasdiqlaydi, u dunyoni handay tushunsa, shunday harakat qiladi, qanday harakat qilsa, dunyoni shunday tushunadi.
Shunga ko’ra diniy dunyoqarashni bartaraf etish yo’lidagi eng jnddin to’siqda kishi jamiyat ta’siridan, diniy tasavvurlariga zid bo’lgan axborot ohimidan o’zini olib qochadi. Buning ustiga, diviy tasavvurlar dinga ishonuvchining individual odatiy tajribalari bilan tasdiqlanishi ham, inkor etilishi ham mumkin emas, ularning xatoligini u aniq tasavvur qila olmaydi. U mazko`r tasavvurlarni ishonib qabul qiladi. Kishi-lardagi diniy ruhiyatni bartaraf etish uchun yakka tartibdagi suhbat vositalaridan foydalanish o’rinlidir. Ateistik tarbiya-ning barcha shakllarini, ularning birnni ikkinchisi bilan to’ldirilishini maqsadga muvofiq deb bilmoq kerak. Hissiy vositalar qatorini boyitish va ulardan mohirona foydalanish — ilmiy dunyoqarashni shakllantirishning muhim shartidir.
Dinga ishonuvchini din va diniy ruhiyatdan faqat ularning amaliy faoliyatlari, yangi jamiyatni qurishdagi ishtiroki, undagi o’z o’rnini topishi bilangina ozod qilish mumkin. Materialistik dunyoqarash kishiga ijtimoiy jarayonlarni o’z ongida to’g’ri aks ettirishda yordam beradi. Kishilarning bilish jarayonida oladigan ma’lumotlari mazmunan chuqur va har tomonlama bo’lishi, uning o’sib borayotgan g’oyaviy ehtiyojlarini qondirishi lozim. Diniy psixologiyani bartaraf etishda diniy marosim hamda odatlarni bir yoqlama tanqid qilish bilan cheklanmasdai, ayni paytda diniy bo’lmagan an’ana va marosimlarning mohiyatini ham targ’ib qilish lozim, uning samarasi beqiyosdir. Umuman, Dinga ishonuvchi xulq-atvorini o’zgartirish jarayoni quyidagi yo’nalishlarda bormoqda: dinga ishonuvchilar ongi va xatti-harakatida diniy kompleksning qator unsurlarining yo’qolib borishi; dindor ongida saqlanib q`olgan dindorlik xususiyatlarining yemirilishi. Masalan, narigi dunyoga ishonchning yo’qolishi, dinga ishonuvchilar ruhiyati va xatti-harakatida, hayotiy vaziyatlarda qarorlar qabul qilishida aks etmay qolmaydi.
Din murakkab va ko’p qirrali hodisadir. Diniy tasavvurlar aqidalar va diniy nuqtai nazarlar shaklida emas, balki Aniq va tarqoq obrazlar, kayfiyatlar, kechinmalar, hissiyotlar, odatlar shaklida yashaydi. Dinning marosim, ibodat tomonlari nisbatan o’zgarmasdir. Shuning uchun ateistik tarbiya diniy odat, hissiyot va shu qabilarni bartaraf etishni ham qamrab oladi. Eski odatni sigib chiqarish va yangilarini tarbiyalash fahm-fa-rosatni tarbiyalashdan ko’ra qiychnroqdir. Bu o’rinada fahm-farosatga murojaat qilishgina emas, balki tashkilotchilik ishlari ham talab qilinadi.
Yutuqlarimizni ishonchli, aniq ko’rsatib bernsh, hayotda yuzaga keladigan yavgi muammolarni tahlil qilshi, fikr va so’zning bugungi talabga mosligi, shuningdek, qiziqarli, tushunarli, amaliy bo’lishi kerak. Aynan mana shu yo’nalishda dindorlikdan, diniy kechinma, kayfiyatlardan voz kechish hamda yangi, ijobiy, hayot jo’sh urib to`rgan hissiyot va kechinmalarning paydo bo’lishi va nixoyat oqibatda yangi sifat holatiga o’tish, ya’ni qilining din ta’siridan butqo`l qutulishi va uning ilmiy ateizm tomoniga o’tishn yuzberadi. Aytganlardan quyidagi xulosalarga kelish mumkin: Birinchidan, shaxsning diniy tushunashdan dialektik tushunishga o’tishinn quruq gap, o’git, ko’rsatma va shu qabilarning natijasi xolos, deb bo’lmaydi. Bu ishda shaxsning jamiyatdagi iqtisodiy va ijtimoiy mahomini o’zgartirish asosida dinga qarshi targ’ibotda qaror topgan ruhiy to’siqni yengish aloxiza ahamiyagga ega. Ikkinchidan, dikdorlikni yengishning ikkinchi sharti sifatida — shaxsiy jannat ijtimoiy-siyosiy hayotiga jalb etib, uning ijtimoiy faolligani oshiryapti ham muhim omil hisoblanadi. Uchinchidan, diniy ongni bartaraf etish yo’lida shaxsni iqtisodiy, axloqiy, ruhiy va ta’limiy bilimlarga oshno qilish muhimdir.