Rivojlantirishning ilmiy asoslari va muammolari ilmiy tadqiqot markazi xalqaro menejment

2. Yakuniy iste’mol usulida yalpi ichki mahsulot
 
Yakuniy iste’mol usuli orqali hisoblangan YaIM tarkibi to‘g‘risidagi 
ma’lumot yakuniy iste’mol talabini qondirish va mamlakat milliy 
boyligining o‘sishi uchun iste’mol qilingan tovar va xizmatlar qiymati 
ulushini aniqlash, YaIMning yakuniy iste’mol yo‘nalishlari bo‘yicha 
asosiy proporsiyalarini tahlil qilish imkonini beradi. 
 
2-jadval 
YaIMning yakuniy iste’mol yo‘nalishlari bo‘yicha tarkibi 
 
1991-y.
1995-y.
2000-y.
2005-y.
2010-y.
2016-y.
YaIM – jami
100,0
100,0
100,0
100,0
100,0
100,0
Yakuniy iste’mol
xarajatlari
77,0
72,9
80,6
64,3
64,8
74,4
uy xo‘jaliklari 
54,9 
50,1 
60,9 
47,4 
47,9 
57,5 
davlat boshqaruvi organlari 
20,7 
22,3 
18,7 
15,9 
15,8 
16,1 
UXXKNT 
1,4 
0,5 
1,0 
1,0 
1,1 
0,8 
Yalpi jamg‘arilish
26,8
24,2
19,6
28,0
26,6
24,9
asosiy kapitalning yalpi 
jamg‘arilishi 
25,1 
33,0 
24,0 
22,0 
27,3 
27,8 
moddiy aylanma vositalari 
zaxirasining o‘zgarishi 
1,7 
-8,8 
-4,4 
6,0 
-0,7 
-2,9 
Tovar va xizmatlar eksport-
importi savdosi
-3,8
2,9
-0,2
7,7
8,6
0,7
Eksport 
35,3 
31,6 
26,5 
37,9 
33,1 
18,8 
Import 
39,1 
28,7 
26,7 
30,2 
24,5 
18,1 
Manba: stat.uz 
Joriy narxlarda YaIM iste’moli tarkibida asosiy ulushi yakuniy 
iste’mol xarajatlar hissasiga to‘g‘ri keladi. Yakuniy iste’mol xarajatlarida 
asosiy ulush uy xo‘jaliklari xarajatlari hissasiga to‘g‘ri keladi va ularning 
salmog‘i 1991-2016 yillarda 44 foizdan 63 foizgachani tashkil etdi. 
Kuzatilayotgan davrda YaIM tarkibida davlat muassasalarining 
yakuniy iste’molga qilgan xarajatlari ulushi sezilarli darajada o‘zgarib 
turdi va 1991-yildagi 20,7 foizdan 2016-yilda 16,1 foizga kamayish 
tendensiyasiga ega bo‘ldi. 
Notijorat tashkilotlari tomonidan uy xo‘jaliklariga ko‘rsatilgan 
nobozor xizmatlarining YaIMdagi ulushi o‘rtacha 1,1 foizni tashkil etadi. 
Yalpi jamg‘arilish asosiy fondlar va moddiy aylanma vositalari 
o‘sishini ifodalaydi. 1991-2016-yillarda yalpi jamg‘arilishning ulushi 
barqaror rivojlanish tendensiyasiga ega bo‘lib, YaIMning o‘rtacha 25 

---

30 
foizini tashkil qildi. Yalpi jamg‘arilishning asosiy ulushini asosiy 
kapitalning yalpi jamg‘arilishi tashkil qilib, iqtisodiyotda investitsion 
faollikni ifodalaydi. Mazkur ko‘rsatkichning ulushi 1991-yildagi 25,1 
foizdan 2016-yilda 27,8 foizgacha o‘sdi. 
Kuzatilayotgan davr mobaynida tovarlar va xizmatlar sof eksportining 
YaIMdagi ulushi o‘rtacha 2 foizni tashkil qildi (eksport 30,5 %, import 
28,5 % ). So‘nggi yillarda YaIMning asosiy elementlarida barqaror o‘sish 
tendensiyasi kuzatilmoqda. 
2001-2016-yillar mobaynida yakuniy iste’mol xarajatlarining o‘rtacha 
yillik o‘sishi 9,6 %ni tashkil qildi va kuzatilayotgan davr mobaynida 4,3 
baravardan ko‘proqqa oshdi. Bu esa, asosan, uy xo‘jaliklari xarajatlarining 
5,3 marta oshishi hisobiga ta’minlandi. Shuningdek, davlat boshqaruv 
organlarining yakka tartibdagi va jamoa xizmatlari uchun real xarajatlari 
sezilarli darajada 2,3 martaga oshdi. Kuzatilayotgan davr mobaynida 
jamoat tashkilotlari (diniy, xayriya va h.k.) faoliyatining faollashishi va 
kengayishi UXXKNT real xarajatlarining 2,3 martaga o‘sishiga imkon 
berdi (1.5.7-rasm). 
Manba: stat.uz 
1.5.7-rasm. 2001-2016-yillarda asosiy kapitalning yalpi jamg‘arilishi va yakuniy