Rivojlantirishning ilmiy asoslari va muammolari ilmiy tadqiqot markazi xalqaro menejment

А 
 
В 
С 
Z mahsulot – tayyor mahsulotlarni yig’ish
Y- mahsulot – yarimtayyor mahsulotlar
Х mahsulot – хоmashyo
А,В,С – qabul qiluvchi mamlakatlar, bu yerda А – tayyor mahsulotlarni yig’ish, В – yarimtayyor 
mahsulotlarni ishlab chiqarish, С – хоmashyo materiallarni ishlab chiqaruvch mamlakatlar.
А 
O 
B 
 
D 
C 
Х mahsulot 
Y mahsulot 
Z mahsulot 
Q mahsulot 
A, B, C, D – qabul qiluvchi mamlakatlar, bu yerda A mamlakatda X tayyor mahsulot, B
mamlakatda Y tayyor mahsulot, S mamlakatda Z tayyor mahsulot, D mamlakatda Q tayyor 
mahsulot ishlab chiqariladi. 
 
8.2.1-rasm. Xalqaro ishlab chiqarishni tashkil etishning asosiy tuzilmalari 
 
 

---

179 
qismlar bilan ta’minlash tizimida aloqalar va bog‘lanishlarni yo‘lga 
qo‘yish 
va 
takomillashtirishga, 
ishlab 
chiqarishning 
o‘zini 
optimallashtirish va tayyor mahsulot sotish tizimini ratsionallashtirishga 
ma’lum jihatdan bog‘lab qo‘yadi. Ishlab chiqarishning xalqaro vertikal 
integratsiya darajasi bitta TMK filiallarining ushbu kompaniyaning 
boshqa mamlakatlardagi filiallariga eksporti hajmini hisoblash yo‘li bilan 
aniqlanishi mumkin. 
Bunday 
mahsulotni 
tayyorlash 
tobora 
ko‘proq 
autsorsing 
munosabatlari bilan birga 
rivojlanmoqda. “Fortune” 
jurnalining 
ma’lumotlariga ko‘ra, rivojlangan mamlakatlardagi kamida 90 % 
korxonalar hech bo‘lmaganda bitta biznes-jarayonni amalga oshirish 
uchun autsorsingdan foydalanadi
14
. TMKlar tomonidan autsorsingning 
eng faol qo‘llaniladigan asosiy shakllariga ishlab chiqarish autsorsingi, 
ya’ni ofshor shartnomaviy ishlab chiqarish (OEM-original equipment 
manufactures), XXI asr boshida eng ko‘p rivojlangan biznes-jarayonlar 
autsorsingi, axborot texnologiyalari autsorsingi (“ofshor dasturlash”), 
shuningdek, ITTKI autsorsingi (“bilimlar autsorsingi”) kiradi. 
Ishlab 
chiqarishni 
diversifikatsiyalash 
turli 
qabul 
qiluvchi 
mamlakatlarda har xil mahsulotlarni ishlab chiqarishni bildiradi. Ma’lum 
bir mahsulotni u yoki bu mamlakatda ishlab chiqarishni yo‘lga 
qo‘yishning shu tovarni eksport qilishdan ko‘ra maqsadga muvofiqligi 
qabul qiluvchi mamlakatda bu mahsulot uchun import bojining miqdori 
bilan aniqlanadi. Yuqori import boji va o‘sayotgan talab vaziyatida 
xalqaro kompaniya shu mahsulot eksporti o‘rniga uni import qiluvchi 
mamlakatda ishlab chiqarish haqida qaror qabul qilishi mumkin. Bundan 
tashqari bir turdagi mahsulotni shu mamlakatda, boshqa turdagisini 
boshqa mamlakatda ishlab chiqarishni yo‘lga qo‘yish xalqaro 
kompaniyaga o‘zini boshqa mamlakatlarda boshqa mahsulot mustahkam 
talabga egaligi va yangi bozorda o‘rnashish bo‘yicha muvaffaqiyatsizligi 
holatida, kompaniya o‘z yo‘qotishlarini har xil mamlakatlardagi boshqa 
tovarlarni ishlab chiqarish va sotishni oshirish hisobiga qoplashi 
mumkinligi bilan sug‘urtalagan holda yangi bozorlarga kirish imkonini 
beradi.
Ishlab 
chiqarishni 
diversifikatsiyalash