Rivojlantirish instituti

Semiz hujayralar pulpada topilmagan.
Pulpaning qon bilan ta’minlanishi. Pulpa to‘qimasi extiyojlariga
yarasha undagi qon tomirlar turli xil tuzilishga ega bo‘lib, xar xil vazifa-
larni bajaradi. Qon tomirlari va qo‘shuvchi to‘qima bir vazifani bajarishga
qaratilgan.
Bir yoki bir necha qon tomirlari pulpaga ildiz uchidagi teshik orqali
kiradi. Juda ko‘p, kichik tomirlar pulpaga yon va qo‘shimcha teshikchalar
orqali kiradi. Bunday teshikchalar, xususan ildiz uchida bo‘lib, ularning
soni 20—25 ta gacha yetadi, yana ular bifurkasiya joylarida ham bor.
Shunday qilib, pulpaga kiradigan qon tomirlar kichik, diametrlari
tor bo‘lsada, umumiy kiruvchi, qon tomirlar soni ko‘p va ular pulpa
o‘z vazifasini bajarishi uchun etarli.
Pulpaning qon bilan ta’minlanishi a.maxillaries interna orqali amalga
oshadi. Yuqori jag‘ tishlarining pulpasi a.infraorbitalis dan chiquvchir

---

6 9
aa.alveolaris siperioris et posterioris shoxchalari orqali qon bilan ta’min-
lanadilar. Yuqori jag‘ oziq tishlarining pulpalari a.alveolaris siperioris
et posterioris dan chiqadigan r.dentalis orqali qon oladilar. Pastki tishlar
a.alveolaris interior dan chiqadigan r.dentalis orqali qon bilan
ta’minlanadi.
V.P. Tonkov maktabining xodimlari o‘tkazgan tekshiruvlar, pulpa
qon tomirlarida juda ko‘p o‘zaro bog‘lanishlar — anastomozlar borligini
ko‘rsatadi. Bu ma’lumotlar ilgari xukm surgan ma’lumotlarga — pulpada
tugal qon tomirlar bo‘lib, pulpadagi yallig‘lanish uning o‘lishi bilan
tugaydi degan fikrni bekor etdi.
Pulpaga nisbatan katta, asosiy qon tomirlar ildiz uchidagi teshikdan
(bitta arteriya va u bilan vena) kiradi, undan tashqari yon va qo‘shimcha
teshikchalardan ko‘p sonli kichik qon tomirlar ham pulpaga kirib, uni
qon bilan ta’minlashga xizmat qiladi.
Pulpada mikrosirkulyasiya turi arteriolalardan boshlanadi. Arteriola
(kichik arteriyalar) devorlarida yumshoq pardasi yaxshi rivojlangan.
Ularning diametrlari arteriya va venaga nisbatan kichik, tor: ular
metarteriolalarga bo‘linadi va ulardan kapillyarlar chiqadi. Pulpada ikkita
kapillyarlar o‘ramli turi bo‘lib, biri odontoblastlar qatori bilan parallel
joylashadi va subodontoblastik o‘ram deb ataladi. Ikkinchisi esa
pulpaning markaziy zonasida joylashgan. Hujayra oziqlanishining
ta’minoti kapillyarlar orqali amalga oshadi.
Pulpa kapilyarining diametrlari 0,1 dan 3 mkm gacha bo‘lishi
mumkin. Kapillyar bo‘shlig‘i o‘zaro zich joylashgan cho‘zinchoq
shakldagi endoteliositlar bilan chegaralangan. Endoteliositlar sito-
plazmada mitoxondriyalar, Golji kompleksi, endoplazmatik to‘r,
ribosomalar, polisomalar, fibrillar va kristalsimon kichik tanachalar bor.
Endoteliosit organoidlarning eng ko‘pi yadro joylashgan joyda va oz
qismi — hujayra chetki qismlarida o‘rnashgan.
Endoteliositlardan tashqi tarafda subendotelial zona bo‘lib, elektron
mikroskopda yaltiroq narsa sifatida ko‘rinadi. Uning qalinligi 15 nm ni
tashkil etadi. Bu zonaga yaqin tolali tuzilmaning bazal membranasi
joylashgan. Bazal membrana bilan o‘ralgan perisitlar tashqarida turadi.
Kollagen tolalar hamma tomondan kapillyarlar bilan o‘ralgan. Hozirgi
vaqtda pulpada limfa tomirlari borligi ma’lum.