Rivojlantirish instituti

M ashinalarni ta ’mirlash texnologik jarayoni.
64

---

M a s h in a la r n i q is m la r g a a j r a t is h . 
M a s h i n a la r n i q is m la r g a
ajratish paytida t a ’m irlash ishlarini yuqori saviyada o ‘tkazish va 
tashkil etishni t a ’m inlaydigan a niq harakat tartibini saqlash zarur. 
Mashinani qismlarga va alohida detallarga ajratishda ishlar, ko’pincha, 
quyidagi tartibda bajariladi:
— m ashina va m exanizm lar ishining nosoziklarini t o ‘liq aniqlash;
— m exa n izm larn i uzel va detallarga ajratish tartibini o ‘rnatish;
— m exanizm larni uzel va detallarga ajratish;
— detallarni tozalash va yuvish;
— detallarni yeyilish darajasi va tavsifini aniqlash;
— detallarni navlarga ajratish.
Y u q o ri sifatli qilib t a ’m irla sh m u d d a t i , m a ’lum d a ra ja d a , 
m as h in a la rn i qism larga ajratish ja ra y o n i q a n d a y o ’tkazilganligiga 
b o g ‘liq.
M a s h i n a n i q ism la rg a a jr a tis h j a r a y o n i n i tik u v m a s h in a s i 
m isolida k o ‘rib chiqam iz.
T a ’mirlovchi chilangar tikuv m ashinasini qism larga ajratishdan 
old in u n in g vazifasi, tuzilishi, m ex a n iz m la rin in g o ‘zaro harakati 
va sozlash ishlari bilan tanishishi kerak. Buning u c h u n m ashinaning 
berilgan chizm alari va tegishli k o ‘rsatmalari bilan tanishishi h a m d a
m ashina ishini kuzatishi lozim. S h undan s o ‘ng m ashinani qismlarga 
ajratishga kirishish m u m k in .
Ajratilgan detallar va yig‘m a birliklarni adashtirib yuborm aslik 
u c h u n qism larga ajratish vaqtida h a r bir qism va detallarga belgi 
yoki ra q a m q o ‘yilishi kerak.
J i h o z l a r n i p o y d e v o r i d a n a j r a t m a s d a n t a ’m ir la s h p a y ti d a
(m a sa la n, d a zm ollash presslari, tasm ali bichish m ashinalari va 
b o sh q a la r) u la rn in g energiya siste m a sid a n m o y la r t o ‘kiladi va 
yuritish qurilm alari t o ‘xtatiladi.
Q ism larga ajratishda quyidagi sh a rtla r bajarilishi kerak:
— q o ‘lla n ila d ig a n a s b o b va m o s l a m a l a r y a ro q li d e ta lla r n i 
shikastlamasligi;
— ajratib olinadigan detallarni shikastlantirm asdan ajratib olish;
— yechilishi murakkab detallarga ortiqcha yuklanm a tushmasligi;
— detallarga taxta yoki boshqa yum shoq moslamalar orqali bolg‘a 
bilan zarba berish;
— u z u n vallarni bir n e c h a tay a n c h la r q o ‘llab qism larga ajratish;
— qism larga ajratilgan h a r bir m ex a n iz m detallarini alohida 
qutilargajoylashtirish;
— d e ta lla r solingan q u tilar q o p q o g ‘ini zich berkitish;
5 - Q.Olimov va boshq.
65

---

— yaroqli podshipniklarni yuvish, quritish, moylash va qog‘ozga 
o ‘rab q o ‘yish;
— to ‘liq qismlarga ajratish paytida bolt, shayba va boshqa qotirish 
detallarini maxsus qutiga joylashtirish;
— qism larga ajratish paytida u z e lla rn i o ‘z - o ‘zidan a lo h id a
qismlarga ajralib ketishiga y o ‘l q o ‘ymaslik kerak.
M a sh in a la rn in g q attiq va q o ‘zgealuv c h a n birikm alarini yechib 
olish paytida rioya qilinishi lozim b o i g a n q oidala r va texnologik 
jara y o n n i k o ‘rib o 'ta m iz .
Korroziyaga uchragan rezbali birikmalarni qismlarga ajratishdan 
o ld in kerosin bilan yuvish za ru r. Bu ish qism larga ajratish ni 
o sonlashtiradi, vintlarning sinishiga y o 1 q o 'y m a y d i.
M a sh in a la rn i qism larga ajra tishda, k o ‘p in c h a , s ingan vintlar, 
shpilkalar, presslan g a n vtulkalar, shkivlar, s h p o n k a la r n i b u rab
olish qiyinchilik tu g ‘diradi. Vintlar, boltlar, shpilkalarni burashda, 
ayniqsa, kichik diam etrli qotirish detallarini burab yechishda katta 
kuch ishlatish m u m k in em as, aks h olda u n in g kallagi yoki gaykasi 
uzilishi m um kin. Vint kallagi uzilgan hollarda buragich (otvyortka) 
kirishi u c h u n vint kallagini kreysmeysel bilan chopish yoki a rracha 
b ilan yangi o ‘yiq o c h is h m u m k i n . Agar yangi o ‘yiqni arralab 
o c h is h n in g iloji b o l m a s a , u h o ld a vint p a rm a la b o lin a d i yoki 
vint / ( l l - r a s m ,
a)
m a rk a z id a 1 0 - 1 5 m m c h u q u rlik d a teshik 
ochiladi va uni b o ‘r gaykali kreysmeysel vositasida c h o p ish yoki 
a r r a c h a bilan yangi o ‘yiq o c h is h m u m k i n b o i a d i . B o ‘r gaykali 
k r e y s m e y s e l k a li tg a m o s l a s h t i r i l g a n k v a d r a t s i m o n k a lla k li 
to b la n g a n k o n u s s im o n tishli sterjendir. B o ‘rni burab, vint yechib 
olinadi.
P a rm a lan g a n teshik 
4
ning (11 -ra sm , 
b)
ko n u ssim o n sirtiga 
c h a p spiral o ‘yiqlar o ‘yilgan e ksikator 
3
b u rab kiritiladi.
Ekstraktorni b uraga nda spiralli o ‘yiqlarning o ‘tkir qirralari vint 
devorlariga uriladi va vint yechiladi.
Jihozlarni y i g ls h — t a ’mirlash texnologik jarayonining bir qismi 
b o l ib , u n d a tayyor detal, uzel va agregatlar m a ’lum tartibda yiglladi 
va natijada belgilangan texnik talablarga t o l i q jav o b beradigan 
m ashina yoki m ex a n iz m olinadi. Y i g l s h uzelli va u m u m iy y i g ls h
jarayonlariga b o lin a d i. Uzelli y ig ls h d a alohida detallardan uzel yoki 
agregatlar, u m u m iy y i g ls h d a esa uzel va agregatlardan m ashinalar 
y ig lla d i. M ashinalarni y i g ls h u c h u n sarflangan m e h n a t hajmi 
t a ’mirlash u c h u n sarflangan u m u m iy m e h n a t ha jm in in g 40 % 
ini tashkil qiladi.
66

---

A-A
в-в
11 - ra sm . V in tn i y ech ib o lish usullari: