Rivojlantirish institu ti

Atlantika okeani kattaligi va chuqurligi jih atid an   ikkinchi o ‘rinda 
turadi.  Uning maydoni 93,3 mln. km 2, suv hajmi 350 mln.  km 3, o ‘rtacha 
chuqurligi  3332  m ,  eng  ch u q u r  yeri  P u erto -R ik o   oroli  yaqinidagi 
Braunsen botig‘i  9428  m.
Hind  okeanining  m aydoni  75  m ln.  k m 2  b o ‘lib,  D u n y o   okeani 
um um iy  suvining  4,4  foizini  ishg‘ol  qiladi.  Eng  c h u q u r  yeri  Yava 
oroli yaqinida,  7450  m.
Shimoliy  M uz  okeanining  m aydoni  13,1  mln.  km 2  b o ‘lib,  D unyo 
okeani suv zaxirasining  1,0 foizini ishg‘ol qiladi, eng chuqur yeri 5449 m.
D engizlar  bilan  quruqlik  o rasida  joylashgan  va  ularni  ajratib 
tu ru v ch i  chiziq  qirg‘oq  chizig‘i  zonasi  deb  ataladi  va  u  egri-bugri 
b o ‘lib,  q o ‘ltiqni  h a m d a  yarim orollarni  hosil qiladi.
Q o ‘ltiq  okean  va  den g izlam in g   b ir  qism i  b o iib ,  q irg‘oq   ch izi- 
g‘ining  quruqlikka  o ‘yib  kirgan  h u d u d i  (M eksika,  Bengal,  G viney 
qoMtiqlari).  Q o ‘ltiq kichik b o ‘lib, to ‘lqinlardan him oyalangan b o ‘lsa, 
b u x t a   deb yuritiladi.
Ikki  quruqlikni  ajratib  turuvchi  va  ikki  suv  havzasini  birlashtirib 
turgan tor suv yo‘lagi 
bo ‘g ‘oz deb ataladi (Gibraltar,  Bering bo‘g‘ozlari).
Q irg‘oq  chizig‘i  zo nasida  u ch   to m o n i  suv  bilan  o ‘ralib,  bir 
tom oni m aterikka tutashgan quruqlik yarim orol deyiladi. Y arim orollar 
vujudga  kelishi  jih a tid a n   ikki  turga:  tub  (dastlabki)  va  birlashgan 
(yopishgan) yarim orollarga boMinadi.
T ub  y a rim o ro lla r  m aterik n in g   bevosita  davom i  hisoblanadi. 
Bularga  dunyodagi  eng  katta  A rabiston  (m aydoni  2730  m ing  km 2), 
C hukotka,  Alyaska,  Bolqon yarim orollari  m isol boMadi.
124

---

Birlashgan yarim orollar aslida m aterikka yaqin orol b o ‘lib, keyin- 
chalik,  m aterikka q o ‘shilgan  (Q rim ,  H indiston,  K am chatka,  Florida 
yarimorollari).
A trofi  suv  bilan  o ‘ralgan,  m aterikka  nisbatan  kichik  b o ‘lgan 
quruqliklarga orollar deyiladi.  O rollar joylashishiga ko ‘ra yakka yoki 
to ‘d a -to ‘da h olda b o ‘ladi.  O rollar to ‘dasi  arxipelag deyiladi  (M alay, 
Frans  Iosif  Y eri,  Shpitsbergen).
O rollar paydo b o ‘lishiga qarab  m aterik,  vulkan,  m arjon orollari- 
ga b o ‘linadi.  M aterik orollari genetik jih a tid a n  quruqlikning davom i 
b o ‘lib,  keyinchalik uning qism ini dengiz suvi bosishi tufayli  m aterik- 
d an  ajralib  qolgan  (N ovaya  Z em lya,  Buyuk  B ritaniya,  T asm aniya, 
Saxalin,  M adagaskar,  S hri-L anka).