Rivojlantirish institu ti

1. 
Qadimgi yoki anl ik davr geografiyasi miloddan awalgi VII asrdan 
milodning V asriga qadar o ‘tgan  davmi qamrab oladi.  Bu davr geografiya 
fanining shakllanish pay.iga to ‘g‘ri keladi. Yangi geografik g‘oyalar Misr, 
Y unoniston (G retsiya), Xitoy,  H indistonda paydo boNgan.
Yerning sh a r shaklida ekanIigi g ‘oyasm i  dastlab  Fales  m iloddan 
a w a lg i  VII  asrda  aytgan.  Pifagor  va  uning  shogirdlari  (m il.  a w . 
VI — V asr), Aristotel (mil. aw .IV  asr),  Eratosfen (mil. aw . 275 —  195), 
v a ta n d o s h im iz   A l-Xorazm iy  (780  —  850),  Abu  Rayhon  Beruniy 
(973  —  1048) va boshqalar Y erning sh ar shaklida ekanligi g ‘oyasiga 
q o ‘shilganlar.  Siriyalik  Posidaniy  (m il.  a w .  II  — 1  asr)  Y erning 
sharsim onligiga asoslanib geografik zonallik g ‘oyasini aytgan.  U Yer 
yuzasini 9 ta  m intaqaga  (hozir  13 ta) ajratgan.  Keyinchalik,  Strabon 
(m il.  a w .  64 —  m ilodning 24 y.)  beshta m in taq a  (zona) borligini  17 
k ito b d an   iborat  „G eografiya"  nom li  asarida  ta ’kidlab  o ‘tgan.  J u m ­
lad an ,  u  „Yerda  beshta  zonalarfarqlanadi.  0 ‘rtadagi zona  eng issiq, 
chetdagilari  esa  ju d a   sovuq  (bularda  yashab  bo  /m aydi).  Boshqa 
zona/arda  odam  yashaydi  va fa slla r ketm a-ketligi mavjud.  L ekin  bir 
paytda  emas.  A na  shulardan  bittasida  boshqalar,  ikkinchisida  biz 
ya sh a ym iz“  degan fikrni aytadi.
Y er  yuzida  suv  k o 'p m i  yoki  quruqlik,  degan  savol  ham   asrlar 
davom ida o ‘z yechimin:  topm ay keldi.  Lekin buyuk geograf va tarixchi 
Strabon bu  m asalada ham  to ‘g‘ri bashorat qila oldi.  U shunday g‘oyani 
aytgan:  „Yerning  odam  yashamaydigan  qismi  orollardir.  Buni  bizning

---

sezgimiz va tajribamiz isbotlamoqda.  Odam qadami yetib borgan hamma 
chekka joylarda  dengiz  borki,  biz  ularni  okean  deb  ataym iz“.  G o m er 
ham  ,,okean“ g‘oyasining tarafdori boMgan va o ‘zining tuzgan xaritasida 
odam  yashaydigan qumqlik atrofini „Okean daryo“$\ bilan chegaralagan. 
Ptolemey (90 —  168) „Qumqlik ko‘p “ degan fikmi aytib, o ‘zining dunyo 
xaritasida janub tom onni „Bilish m um kin boMmagan janubiy y er“  deb 
belgilagan.
Yeryuzasining o ‘zgarib turishi haqidagi g‘oya  Geraklit  (m il.  a w . 
530 — 470)  davridan  to  X IX  asrning boshlariga  q a d a r bahsli  m avzu 
b o ‘lib kelgan.  G eraklit Y er yuzasi doim o o ‘zgarishda deb hisoblagan. 
Aristotel  toshqotgan dengiz organizm larini k o ‘rib „Biz yashab turgan 
hozirgi quruqlik qachonlardir dengiz tubi bo ‘Igan,  hozirgi dengiz tub lari 
esa  quruqlik  b o ‘Igan.  Bu jarayon  takrorlanib  kelgan,  bundan  s o ‘ng 
ham shunday bo jib turadr degandi.  Bu masalani  1912- yilda A. Vegener