shitlar — q a lq o n la r m avjud.
Plita — p latfo rm alarn in g ustini salgina qiya yoki y o p iq holdagi
c h o ‘kindi jin sla r qoplagan yirik botiq qism lari.
Subduksiya — ik k ita p litasi (te k to n ik p litasi) y o n d a s h g a n jo -
yida u n in g b irin i c h e tk i q ism i siljib, a ste n o sfe ra g a c h o ‘kib, erib
ketishi.
100
Spreding — o ‘rta — okean tog‘ tizm asi yonlari b o ‘ylab astenosfe-
radan chiqayotgan jin slar tufayli vujudga keladigan yangi joylar
hisobiga okean tubining kengayishi.
Ekzogen k u c h la r (y u n o n ch a e t o — tashqi, gertoj — tu g ‘ilish,
paydo b o ‘lish) — sinonim i tashqi ku ch lar yoki tashqi din am ik ja ra -
yonlar. Y er yuzasida Q uyosh energiyasi, og‘irlik kuchi, organizm
t a ’sirida so d ir b o ‘ladigan jara y o n la r m ajm uyi. Ekzogen kuchlarga
n u rash , suvlarning ishi, dengiz to iq in la r i, m uz, yer osti suvlarining
ishi, sham olning ishi kabilar kiradi. U lam ing ta ’sirida Yer yuzasining
relyefi tekislana boradi.
Endogen k u c h la r (y u n o n c h a
endo —ichki, genes —tu g ‘ilish) —
sin o n im i ichki k u c h la r yoki ichki d in am ik ja ra y o n la rd ir. E ndogen
kuch larg a radioaktiv e le m e n tla rn in g p a rc h a la n ish i, hosil b o ‘lgan
k u c h la rn in g keskin b o ‘lishi taalluqli. E n d ogen kuchlarga tek to n ik
h a ra k a tla r, m ag m atik ja ra y o n la r, v u lk an larn in g otilish i, zilzilalar
kiradi. Bu kuchlar ta ’sirida Yer yuzasida yirik relyef shakllari vujudga
keladi.
1. Y ozuvsiz xaritag a m a te rik va o k e a n la r n o m la rin i yozing. U n in g
e n g c h e k k a n u q ta la r in i b elg ila n g . 9 - ja d v a l m a ’lu m o tla rid a n
fo y d ala n ib m a te rik la r k o ‘la m in i tasv irlo v ch i d ia g ra m m a tu zish .
2. Y er sh a rin in g tu rli k en g lik la rid a (0 — 10, 10 — 20, 20 — 30 va
h o k a z o ) q u ru q lik va su v n in g ta q sim la n ish i d ia g ra m m a sin i tu zib ,
foiz h iso b id a to p ish .
3. D u n y o yozuvsiz xaritasiga eng b ala n d to g ‘ tiz m a larin i (c h o ‘qqilari
b ila n ), d en g iz sa th id a n p a std a o ‘rn a sh g a n e n g m u h im b o tiq -
la rn i, o k e a n n i eng c h u q u r y e rla rin i, h ara k atd a g i v u lk a n la rn i va
seysm ik h u d u d la rn i tu sh irib , bilib olish.
4. 3 8 - rasm m a ’lu m o tla r id a n fo y d a la n ib , m a te r ik la rn in g p a y d o
b o ‘lishi, jo y la sh ish i h aq id a referat tayyorlash.
5. G e o sin k lin a l va p la tfo rm a la r. H a r b ir te k to n ik b o sq ic h d a b u r-
m a la n g a n (v ujudga kelg an ) eng m u h im to g ‘la rn in g r o ‘yxatini
tu z ish va u la rn i yozuvsiz xaritag a tushirish.
6. Y a rim s h a rla r x a rita sid a n d u n y o d a g i en g m u h im to g ‘la r, yassi
to g ‘la r, q irla r, te k islik la r, p a s tte k islik la r, b o tiq la rn i to p is h va
u la rn i yozuvsiz xaritag a tu sh irish . A m aliy d afta rin g izd a ularga
q isq a c h a t a ’rif bering.
7. E k z o g e n va e n d o g e n k u c h la r n in g fa rq i n im a la rd a n ib o r a t,
ularg a q an d a y ja ra y o n la r kiradi h a m d a o ‘sha ja ra y o n la r t a ’sirid a
sh a k lla n g an re ly e f tu rla ri h a q id a q isq a c h a m a ’lu m o tla r to ‘p lab,
am aliy ish lar d a fta rid a q ayd etish.
A m a l i y m a s h g ‘u l o t
101
I l l B O B .
Download Do'stlaringiz bilan baham: |