Rivojlantirish institu ti

  TABIATGA  A N T R O P O G E N  
TA’S IR
M a v z u   r e j a s i
1.  A n tr o p o g e n  b o s q ic h   tu s h u n c h a s i  va  m a z m u n i.
2.  O d a m z o d n in g  p a y d o  b o ‘Iishi.
3.  I n s o n n in g   o ‘zi  y a s h a b   tu r g a n   a t r o f - m u h itg a   t a ’s ir   d o ir a s ig a   k o ‘ra 
Y e r  la n d s h a f t q o b ig ‘in in g  t o ‘rt b o s q ic h i.
4.  T a b ia t  b ila n   ja m iy a t  ( in s o n )   o ‘r ta s id a g i  o ‘z a r o   m u n o s a b a t n in g  
o ‘z g a rib  b o rish i.
1 .  A n t r o p o g e n   b o s q i c h   t u s h u n c h a s i   v a   m a z m u n i .  
A n tro p o g en  
bosqich Y er taraq q iy o tin in g  o d a m  paydo b o ig a n  davri  hisoblanadi. 
A n t r o p o g e n  
y u n o n c h a  so ‘z b o i ib ,  antropos —  o d am , genos —  t u g i -  
lish,  paydo  b o iis h ,  y a ’ni  o d a m n in g   paydo  b o iis h i  degan  m a ’noni 
anglatadi.  A n tropogen bosq ich n in g  davom   etish  m u d d ati t o ‘g ‘risida 
olim lar turlicha fikrni bildirishm oqda.  K o‘pchilik tad q iq o tch ilar 2 —
1  m ln yil,  boshqalar 3,5  — 2 m ln yilni,  hatto eng yangi m aiu m o tlarg a 
k o ‘ra  5,5  m ln.  yil davom  etganligini bildirishm oqda.
A n tropogen  bosqich atam asin i,  asosan,  a n tro p o lo g  o lim la r ish- 
latishadi.  0 ‘n to ‘qqizinchi asm ing o ‘rtalarida antropologiya fani shak- 
llandi.  Bu  fan o d am zodning kelib chiqishini,  uning m eh n at  faoliyati, 
n u tq i,  irq lam in g  paydo b o iis h i,  tan a  tuzilishidagi  tafovutlar, ja m iy - 
atning rivojlanishini  oT ganadi.  Lekin  kaynozoy erasining oxirgi dav- 
rini  boshqa  fan  vakillari,  y a’ni  geologlar  ,,to‘rtla m c h i  d av r“  yoki 
,,pleystotsen“ ,  glatsiologlar „m uz davri“  atam alarini  q o ila s h a d i.  T a ­
biiy geografiya fanida,  asosan, ,,to‘rtlam chi  davr“  atam asi  ishlatiladi. 
Lekin  b u   davrdagi  tab ia tn in g   taraq q iy o tin i  em as,  balki  tab ia t  bilan 
jam iy a t  o ‘rtasidagi  m u n o sab atn i  oT gatish  m aqsadim iz  b o ig a n lig i 
u ch u n   ham  „an tro p o g en ”  atam asidan  foydalanam iz.
2 .   O d a m z o d n i n g   p a y d o   b o i i s h i .  
T abiat  in so n n i  yaratgunga  q a ­
d a r  yerdagi  hay o tn i  qariyb  u c h   yarim   m illiard  yil  asrab,  avaylab 
parvarish qildi.  H ozirgi davr fani yutuqlariga ко Та Y erda o ‘n  m illion 
yil b u ru n  odam sim on jo n zo t vujudga  keldi va nihoyat, tax m in an   2 —
1  m illion  yil  m u q ad d a m   (so‘nggi  paytlarda  K eniya  m am lakatidagi 
O lduva darasidan olingan  m a ’lum otga  koTa  3,5  m lrd yil  a w a l) d a st­
labki ajdodlarim izning kelib chiqishiga  im koniyat tug‘ildi.  Bu davrlar 
m o baynida inson q a n c h a d a n  q a n c h a  ofatlar:  zilzilalar,  suv to sh q in - 
lari,  m uz  bosishlari,  d ah sh atli  vulkan  h arakatlari,  to g ‘  hosil  b o iis h  
jarayonlariga d u c h o r b o ig a n .  Tabiiy o fatlar davrida o d a m la r nobud 
b o ig a n .  Yangi tabiiy sharoitga m oslashganlari yashab  ketgan.
194

---

Shuni ta ’kidlash jo i
2
:ki,  agar biologik jih atd an  qaraladigan b o ‘lsa, 
hayot abadiy.  U ning qonunlarini florensiyalik tabiatshunos, tabib, shoir, 
u m u m a n ,  X V II  asm ing  ko lp  qirrali  olim i  Franchesko  Redi  (1627— 
1697) ta ’kidlaganidek,  „barcha tiriklik tiriklikdan“  degan fikriga amal 
qilinadi.  Bu  g‘oya  yangi  faktlar  bilan  q u w a tla n ib   borm oqda.  H atto 
hayot o ‘zidan o ‘zi o ‘lik materiyadan tirik materiyaga aylanishi oqibatida 
paydo boMgan deb hisoblagan akadem ik A.  I.  O parin (1960) bu fikmi 
tan  olib,  „hayotni  bilish  borasidagi  bizning  muvaffaqiyatlarimiz  hali